Kapitulu honetan, Espainiako bost autonomia erkidegotako udalaren gizarte-zerbitzuen antolaera jorratuko da: Nafarroako Foru Erkidegoa, Katalunia (bereziki, Bartzelonako probintziako gizarte-zerbitzuak), Galizia, Gaztela eta León eta Gaztela-Mantxa. Jakina denez, aipatutako autonomia-erkidegoek gizarte-zerbitzuen sistema antolatzen duten erak eta udalek horietan daukaten parte-hartzeak ez die Euskal Autonomia Erkidegoko udalen gizarte-zerbitzuen egoerari eragiten; hala eta guztiz ere, baliagarritzat jo dugu honako txosten honetan bost autonomia erkidego horietako udalen gizarte-zerbitzuen eginkizun eta eskumenen deskribapena jasotzea, alde batetik, Euskal Autonomia Erkidegoko egoeraren testuingurua zein den garbi edukitzeko eta, batik bat, elementu egokiak identifikatzeko sistema horietan Euskal Autonomia Erkidegoko lehen mailako arretari lotutako gizarte-zerbitzuak hobetzen laguntzeko helburuz.
Bost sistema horien gaineko azalpenak autonomia erkidegoko horietako bost adituk bidali dizkigute; hala, aditu bakoitzak udalen gizarte-zerbitzuen antolaeraren eta egoerari buruzko txostena landu du, nork bere autonomia erkidegoko gizarte-zerbitzuei dagokienez. Honako pertsona hauek prestatu dituzte txostenak:
-Lucía Martínez Virto. Gizarte Laneko Departamentua. Nafarroako Unibertsitate Publikoa.
-Miguel Ángel Manzano.Gizarte Ekintzako Zerbitzua. Gizarte Ongizateko Zerbitzuen Kudeatzailetza.Pertsonei Arreta egiteko Arloa. Bartzelonako Diputazioa.
-Carlos Santos eta Carmen de la Sierra. Erkidegoko Gizarte Zerbitzuak Koordinatzeko Zerbitzua. Familia eta Inklusioaren Zuzendaritza Nagusia. Gizarte Politikako Saila. Galiziako Xunta.
-Arantxa Hernández Echegaray. Gizarte Zerbitzuen Atala. Palentziako Udala.
-María José Aguilar. Gizarte Lan eta Gizarte Zerbitzuen Departamentua. Gaztela-Mantxako Unibertsitatea. Gizarte-zerbitzuen sistema bakoitzaren azalpenak sei alderdi nagusi jorratzen ditu:
-Araudia eta eskumenen egitura.
-Udalen gizarte-zerbitzuen egitura eta eginkizunak.
-Gutxieneko zuzkidurak eta langileria-ratioak.
-Lurralde-antolamendua eta administrazioen arteko lankidetza-bideak.
-Koordinatu, ikuskatu eta informazioa kudeatzeko tresnak.
-Finantzaketa.
Aipatu ditugun pertsonek bidalitako informazioan oinarriturik, ondorio gisa, kapitulu honen azken atalean laburbiltzen dira bost autonomia-erkidego horietako udalen gizarte-zerbitzuek egun dituzten erronkak eta, Euskal Autonomia Erkidegoaren ikuspegitik, alderdi esanguratsuenak nabarmentzen ditu, hau da, Euskal Autonomia Erkidegoan ezarrita dagoen udalen gizarte-zerbitzuen ezaugarri bereizgarrienak eta aztertutako bost ereduetako zein alderdi txerta litekeen Euskal Autonomia Erkidegoan egun indarrean dagoen sisteman, hobetzeko helburuz.
Ondoko orrialdeetan jasotako informazioa interpretatzerakoan, honako alderdi hauek kontuan hartu behar dira:
-Kasu guztietan eskema berdinari jarraitu nahi izan badiogu ere, eskuratutako informazioa ez da berdina izan bost autonomia-erkidegoei dagokienez. Izan ere, laguntza eske jotako pertsonen profilaren, tokiko gizarte-zerbitzuen inguruko jakintzaren eta aztertutako sistemaren beraren egituraren arabera, datuen xehetasun-maila ez da berdina, eta aztertu diren elementuak ere ez dira beti berdinak izan. Era berean, esan behar da azterketa batzuek balorazioan sakontzen dutela; beste azterketa batzuetan, berriz, funtsezkotzat jo diren elementuei buruzko egoera deskribatzen besterik ez dute egiten.
-Txostenaren gainerakoan bezala, kapitulu honetan aztertzen diren alderdietako batzuk gainjartzen eta errepikatzen dira atal batean baino gehiagotan. Guztiaz ere, ahaleginak egin ditugu sistema bakoitzaren ahalik eta deskribapen antolatu eta sistematikoen eskaintzen, arestian esan dugun egitura erkidetik abiatuta. Era berean, honako txosten honetako beste kapituluetan gertatzen den bezala, beti ez da erraza izaten udalen gizarte-zerbitzuei bakarrik dagokien informazioa eta erkidego bakoitzeko gizarte-zerbitzuen multzoari dagokion informazioa bereiztea.
-Oro har, autonomia-erkidego bakoitzean ezarritako sistema lurralde bakoitzean indarrean dagoen legeria aintzat hartuta deskribatzen da. Hala ere, begien bistakoa da araudiak ezartzen duenaren –bereziki, gizarte-zerbitzuen eremuan− eta politika publikoen benetako hedaduraren artean dagoen tartea; horregatik, batzuetan, eremu arauemailearen deskribapen hutsa ez da nahikoa eta, egiatan, dena delako sistemaren jardunbide orokorraren deskribapena zailtzen du. Bestetik, gogorarazi behar dugu zail samarra izan daitekeela betiere aldez aurretik ezarritako eredu baten arabera diseinatu ez diren sistema batzuk deskribatzea, halakoetan, sistema horiek lehendik zeuden egitura eta elementuen gainean ezarri direlako. Horregatik guztiagatik, indarrean dagoen legezko eremua deskribatzeaz gain, aztertutako bost autonomia erkidegoetako udalen gizarte-zerbitzuen eta horiek osatzen dituzten egituren benetako jardunbidea albait zehatzen jasotzen ahalegindu gara kapitulu honetan.
3.2.1. Nafarroako Foru Komunitatea
Espainiako estatuan aurreko hamarkadan onartu ziren hirugarren belaunaldiko gizarte-zerbitzuei buruzko gainerako legeekin gertatu bezala, 15/2006 Foru Legea, Gizarte Zerbitzuei buruzkoa, 1983ko eta 1990eko legeen ondotik, onartu zen Nafarroan aurreko arreta-eremua gainditu eta funtsezko bi helburu lortzeko: gizarte-zerbitzuen eskubide subjektiboa aitortzea eta lehengo gizarte-zerbitzuen sistema Nafarroako gizartearen premiei egokitzea. Horretarako, 15/2006 Foru Legeak gizarte-zerbitzuen definizio eta egituraketa berria ekarri zuen; hala, haren antolaera egitura eta finantzaketa eraberritu zituen eta, ingurumari horretan, zerbitzuen zorroa onartu zuen lehenengoz. Zorro horretan sartu ziren Nafarroako gizarteari aitortutako prestazio guztiak. Ildo horretan, Nafarroako gizarte-zerbitzuen legeak bermatutako prestazioak −“eskubide subjektiboaren menpekoak, prestazioak eman behar dituzten administrazioen aurrean eta, azkenean, epaitegien aurrean, galdagarriak”− eta bermatu gabekoak bereizten ditu. Azkenak aurrekontuko erabilgarritasunari lotuta daudenez, eskumendun administrazioen unean uneko ahalmen tekniko eta politikoaren menpekoak dira.
Gizarte-zerbitzuen eskumenen egiturari dagokionez, 15/2006 Foru Legea, gainerako autonomia-erkidegoetan gertatu zen legez, erkidegoko eta tokiko eginkizun eta eskumenen arabera garatu zen; hala, legeak foru-gobernuari esleitu zizkion gizarte-zerbitzu espezializatuak eta tokiko administrazioei, berriz, oinarrizko gizarte-zerbitzuak. Esparru horren baitan, Nafarroako Foru Komunitatea, egun Gizarte Eskubideen Lehendakariordetzaren bidez, honako ardura hauek dauzka: a) gizarte-zerbitzu orokorren zorroa gauzatu eta kudeatzea; b) gizarte-zerbitzuen sistemaren koordinazioa bultzatzea, c) plan estrategikoak, arlokoak, oinarrizkoak eta espezializatuak prestatzea eta horien gauzapena koordinatzea; d) kalitate-planak prestatzea, kalitatea bermatzea eta homologatzea zerbitzua ematen duten zerbitzuetan (arlo horretan garatzen diren arauen haustea zehatzeko eskumena era badauka) eta e) erkidegoaren titulartasuneko gizarte-zerbitzu espezializatuei eustea eta horiek kudeatzea, bai eta plan estrategikoan jasotzen diren gizarte-zerbitzuei atxikitako zentroak ere. Beste alde batetik, antolaketaz haratago, foru-komunitateak eskumenak dauzka herritarren parte-hartzea, elkarteak, boluntarioak eta elkarrekiko beste laguntza-era batzuk bultzatzeko, gizarte-zerbitzuetako profesionalentzako prestakuntza-programak sustatu eta garatzeko, gizarte-zerbitzuen arloko ikerketa eta azterketa sustatzeko eta Nafarroako tokiko erakundeekin elkarlanean aritzeko, gizarte-zerbitzuen politikak aplikatzeko xedez.
Udalen eskumenak ondokoak dira:
-Udalen lurralde-eremuaren barruan gertatzen diren gizarte-premiak aztertzea eta antzematea.
-Nafarroako Foru Komunitateko administrazioak egindako gizarte-zerbitzuen plangintza orokorrean parte-hartzea.
-Tokian tokiko plan estrategikoak eta arlokoak eta tokian tokiko oinarrizko planak edo komunitate-planak eta plan espezializatuak onartzea.
-Bere lurralde-eremuaren barruko oinarrizko gizarte-zerbitzuak sortzea, kudeatzea eta haiei eustea.
-Bere lurralde-eremuaren barruan, beharrezkotzat jotzen dituen gizarte-zerbitzu espezializatuak sortzea, kudeatzea eta haiei eustea.
-Toki-eremuko gizarte-zerbitzuen zorroa onartzea, eremu orokorreko zerbitzuen zorroa bere lurralde-eremuaren barruan osatu nahi duenean.
Horrela, bada, aztertutako autonomia-erkidego gehienetan gertatzen den moduan, erkidegoko administrazioak –koordinazio, arauketa eta plangintzari dagozkion eskumenak baliatzeaz gain− bere gain hartzen du gizarte-zerbitzu espezializatuen prestazioa; udal administrazioak, aldiz, gizarte-zerbitzuen prestazioaz arduratu ohi dira, zein bere lurralde-eremuaren barruan, bai eta gizarte-zerbitzu espezializatuak sortu eta kudeatzeaz, betiere beharrezkotzat jotzen diren kasuetan,udalaren lurralde-eremuaren barruan, zerbitzu horien prestazioa finantzatzeko baliabide ekonomikoak baldin badauzka. Benetan, azken alderdi horrek mugatu egiten du arreta espezializatuko zerbitzuak garatzeko ahalmena eta, horren ondorioz, tamaina ertain edo handiko hiriek baino ezin dituzte garatu, horretarako baliabide nahikoak dauzkaten bakarrak baitira. Nafarroari dagokionez, Iruñeak baino ez dauzka udal administrazioak berak garatutako baliabide espezializatuak.
3.2.2. Katalunia
Gizarte Zerbitzuei buruzko urriaren 11ko 12/2007 Legeak arautzen du Kataluniako gizarte-zerbitzuen sistema. Lege horrek 1985. urtean onartutakoa ordeztu zuen etaabenduaren 14ko 39/2006 Legea, autonomia pertsonala sustatzeari eta mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari buruzkoa, garatzeko eremuaren baitan eta ongizatearen laugarren ardatzaren paradigma zein eskubide subjektiboak eta unibertsalitatea aintzat hartuta onetsi zen. Euskal Autonomia Erkidegoan bezala, 12/2007 Legeak gizarte-zerbitzuei buruzko zorroaren sorrera ezarri zuen,gizarte-zerbitzuen sare publikoak eskaini behar dituen prestazioak zehazteko helburuz. Prestazio horietan, zerbitzua, baldintza ekonomikoak eta baldintza teknologikoak kontuan hartzen dira. Ikuspegi horretatik, zerbitzuen zorroak ondoko guztiak zehaztu behar ditu: prestazio-mota, xede-taldea(k), prestazioa kudeatu behar duen profesionalen taldea, lantaldea osatzen duten profesionalen profilak eta ratioak eta kalitate-estandarrak. 12/2007 Legeak ezarritako berrikuntzarik esanguratsuena bermatutako prestazioen ezarpena izan zen, prestazio horiek eskubide subjektiboaren menpekoak direlako, herritarrek gizarte-beharrizanaren egoera egiaztatu eta gero.
Aztertu diren gainerako autonomia-erkidegoetan gertatzen denaren antzera, 12/2007 Legeak agerian uzten du sistema bi mailatan zatituta dagoela: lehen mailako arreta eskaintzen duena edo oinarrizko sistema, eta sistema espezializatua. 12/2007 Legeari jarraiki, lehen mailako arreta-zerbitzua emateko eskumena, hau da, oinarrizko gizarte-zerbitzuek ematen dutenarena, udalena da, eta udalek sortu eta kudeatu behar dituzte oinarrizko zerbitzu horiek gizarte-zerbitzuen zorroak ezarritakoari eta dena delako plan estrategikoak xedatutakoari jarraiki. Aurrerago esaten denez, eskualdeko kontseiluek hogei mila biztanle baino gutxiago dituzten udalen ordez jarduten dute oinarrizko gizarte-zerbitzuei doazkien eskumenen titulartasuna eskuratuta, betiere udal horiek aipatutako eskumenak beren gain hartzeko moduan ez daude, zuzenean edo era mankomunatuan.
12/2007 Legearen arabera, oinarrizko gizarte-zerbitzuen multzoa sistemari heltzeko sarbidea da eta honako zerbitzu hauek guztiak aintzat hartzen ditu: profesionalen oinarrizko lantaldeak, etxez etxeko laguntza-zerbitzua eta telelaguntzarena eta egoitzaz kanpoko gizarte- eta hezkuntzako esku-hartzearen zerbitzua haurrentzat eta nerabeentzat. Hala ere, geroago ikusiko dugunez, gizarte-zerbitzuen zorroak eskumen berriak esleitu zizkion oinarrizko mailan jarduten duten gizarte-zerbitzuei, bigarren mailako arreta-zerbitzuaren sareak eskuordetuta, hain zuzen ere. Hasiera batetik, 12/2007 Legeak ondoko eskumenak esleitzen dizkie oinarrizko gizarte-zerbitzuei:
-pertsonen, familien eta komunitatea osatzen duten kideen premia-egoerak antzematea;
-pertsonei informazioa, orientazioa eta aholkularitza eskaintzea, norberak balia ditzakeen eskubide eta gizarte-baliabideen inguruan;
-gizarte-premiei lotutako egoerak ebaluatzea eta horien gaineko gizarte-diagnostikoa, gizarte-hezkuntzakoa eta gizarte-lanekoa egitea;
-mendekotasunaren arreta bideratzeko eta norberaren autonomia sustatzeko banakako programa proposatu eta ezartzea;
-mendekotasunaren arretarako eta norberaren autonomia sustatzeko banakako programa berrikustea, hala dagokionean;
-gizarte-premiei lotutako egoeretan, beharrezkoak diren prebentzio-jarduketak eta gizarteko edo gizarte eta hezkuntzako esku-hartzeak gauzatzea eta horien ebaluazioa egitea;
-gizarte-arriskuko egoeran dauden familia-nukleoetan edo bizikidetza-nukleoetan esku-hartzea;
-komunitate-proiektuak eta zeharkako programak bultzatzea;
-etxez etxeko laguntza-zerbitzuak, telelaguntza-zerbitzuak eta familia-unitateari edo bizikidetza-unitateari laguntzeko zerbitzuak ematea;
-egoitzaz kanpoko gizarte-hezkuntzan esku-hartzeko zerbitzuak ematea haurrentzat eta nerabeentzat;
-gizarte-zerbitzu espezializatuei heltzeko sarbidea bideratzea;
-gizarteratzeko, laneratzeko eta hezkuntza-sisteman sartzeko neurriak sustatzea;
-gizarte-larrialdiko prestazioak kudeatzea;
-prebentzio- eta arreta-protokoloak aplikatzea gizatalde ahulenetako pertsonek pairatzen dituzten tratu txarrei aurre egiteko;
-udal esparruko prestazio ekonomikoen izapidetzea kudeatzea eta gizarte-zerbitzu espezializatuekin, gizarte-ongizateko lantalde profesionalekin, elkarte orokorrekin eta gizarte-zerbitzuen arloan jarduten duten elkarteekin koordinatzea;
-epaile eta fiskalen eskariz, auzibideek eragindako pertsonen banakako eta familiako egoerari buruzko informazioa ematea.
Horrela, bada, lehen mailako arreta eskaintzen duten gizarte-zerbitzuen eginkizun nagusiak ondokoak izango lirateke: gizarte-zerbitzuen sistemari heltzeko sarbidea erraztea, herritarren premiei buruzko diagnostikoa egitea eta ekintza-plana proposatzea, ongizatearen garapen egokia eragozten duen egoera arintzeko edo desagertzeko behar diren baliabideak aginduta. Gizarte-zerbitzuen sistema bi mailatan –oinarrizkoa eta espezializatua− egituratzeko arrazoi nagusia egitura espezializatuak edukitzeko beharrizanean funtsatzen da, premia konplexuenei erantzun ahal izateko. Nolanahi ere, antolaera horren ondorioz, oinarrizko gizarte-zerbitzuak, teknologiaren ikuspegitik, bakunak eta kudeaketa nahiz antolaketa errazekoak zirelako estereotipoa erruz zabaldu da. Beraz, eskumenen banaketari dagokionez, nahikoa erraza izan zen udalen esku uztea, demokrazia leheneratu zenetik aipatutako zerbitzuak eskaini baitituzte (Aguilar, 2014).
Eremu horren baitan, herritarrei arreta emateko tresna garatzeko erronka, zerbitzuei zuzentasunez heltzeko bermea eta erantzun profesional eta eraginkorra eskaintzeko gaitasuna dituena, Kataluniako udalen gizarte-zerbitzuen ahaleginaren bereizgarria izan da gizarte-zerbitzuak sortu ziren unetik bertatik. Egiturarenkonplexutasunaren arrazoietako bat dugu eginkizun eta ataza ugari eratxiki zaizkiela udalen gizarte-zerbitzuei, besteak beste, sistemari heltzeko sarbidea erraztea, lehen ebaluazioa egitea, gizarte-arloan esku-hartzea arrisku handiko egoeretan (gizarte-bazterkeria paira dezaketen haurrak, genero-indarkeria…), hainbat zerbitzu diseinatu, zuzkitu eta kudeatzea, adibidez, etxeko laguntza eta telelaguntza, edo arriskua apaltzea helburu duen esku-hartzearen eragina ebaluatzea. Horrela, beraz, Kataluniako gizarte-zerbitzuen eskumenen egitura aztertzerakoan, azpimarratu behar da oinarrizko gizarte-zerbitzuek eginkizun eta ataza ugari badituztela; hori dela eta, ezin da zerbitzu horien jardueraren hedadura zehatz-mehatz zedarriztatzea (Vilà, 2009) eta, azken batean, nahaste-borraste edo anabasa handia dago maila horretan.
Arestian azaldu ditugun zerbitzuen prestazioa udalei esleitzeaz gain, 12/2007 Legeak xedatzen duenari jarraiki, 50.000 biztanletik gorako udalek eta eskualdeek arlo espezializatuko eskumenak berenganatu behar dituzte. Udal batzuek lehendik sortuta zituzten mota horretako zerbitzuak eta prestazioak eta, batzuetan, arreta emateko tresna sendo-sendoak egituratuta zeuzkaten. Legeak egoera arautu zuen eta hurbileko zerbitzuak eta prestazioak eskuordetzeko aukera eman zuen, izatez, zentzuzkoagotzat jo zelako zerbitzuak tokiko eremutik kudeatzea, behintzat, tamaina handieneko udalerriei dagokienez. 50.000 biztanletik gorako toki-erakunde guztien esku uzten diren prestazioak honako hauek dira:
-Haurrei eta Nerabeei Arreta eskaintzeko Lantaldeak – HNAL.
-Garraio egokituko zerbitzua.
-Emakumeentzako informazio- eta arreta-zerbitzuak.
Zorroak jasotzen dituen gainerako zerbitzu eta prestazioak udalen esku utz daitezke aurretiazko titulartasunaren arabera, hau da, tokiko administrazioak iraganean sustatu ote dituen aintzat hartuta:
-Ezgaitasunik duten pertsonentzako egoitza.
-Lanerako eguneko zentroak ezgaitasunen bat duten pertsonentzat.
-Lan egin aurreko zerbitzua.
-Adinekoentzako egoitza.
-Adinekoentzako eguneko zentroa.
-Indarkeriazko egoera pairatzen duten emakumeentzako eta haien seme-alabentzako premiazko erantzun-zerbitzua.
-Atzerriko etorkinentzako harrera-programak eta -ekintzak.
-Arreta goiztiarreko zerbitzua.
-HIESak jotako pertsonentzako gizarte-arretako programak.
-Droga-mendekotasunak jotako pertsonentzako gizarte-arretako programak.
-Familia gizarteratzeko zerbitzua.
-Kalteberatasun-egoeran dauden familientzako laguntza-programak.
Oinarrizko gizarte-zerbitzuek zerbitzu espezializatuak emateak dakarren anomalia edo arazoa ez da behar bezala jorratu Kataluniako gizarte-zerbitzuen eremuan. Izan ere, Kataluniako Generalitateko Gizarte Ongizate Sailak ez dauka oraindik ere udalen titulartasuneko gizarte-zerbitzu espezializatuen prestazioei buruzko mapa. Beste alde batetik, ez da ebaluaziorik egin zerbitzuon eragingarritasuna neurtzeko udalen eremuan edota, herritarrengandik hurbilago ematen direlako, aipatutako zerbitzuek teorian duten eragin onuragarriak egiaztatzeko. Alabaina, zantzu argiak ageri dira pentsatzeko gizarte-zerbitzuen ekipamenduek –batez ere, adinekoentzako edo ezgaitasunen bat duten pertsonentzako egoitzei dagokienez− tamaina jakina behar dutela oreka ekonomikoari eusteko eta, hortaz, zama ekonomiko handiegia izan dezaketela udalaren finantzetan. Egoera horri buruzko azalpena honetan datza: plazak hitzartzeko ereduak berdin hartzen ditu irabazi-asmoa duten erakundeek eskaintzen dituzten zerbitzuak, irabazi-asmorik gabekoak eskaintzen dituztenak eta herri-administrazioek eskaintzen dituztenak, eta beraz, sistema zatikatzen eta langartzen da udalek eskaintzen duten gizarte-arretari eta zerbitzuen finantzabide orokorrari dagokienez.
Laburbilduz, Katalunian gaur egun ezarrita dagoen eredua lehendik zeuden egituretan gainjarritako emaitza da, baina ez du plangintza eta kudeaketa zentralizatuaren aldeko hautu garbirik egiten (12/2007 Legeak dioenaren ildotik) ezta adostutako eskumen eta erantzukizunak deszentralizatzeko hauturik ere, eskumendun administrazioak berak finantzatzeko aukera edukita ere.
Kataluniako gizarte-zerbitzuen eta, zehatzago, Bartzelonako gizarte-zerbitzuen erakunde-antolaeraren inguruko azalpenari azkena emateko, behar-beharrezkoa da Bartzelonako Diputazioak gizarte-zerbitzuen arloan gauzatzen dituen zereginak.
Kataluniako erkidegoan, probintziako diputazioek ez dute berariazko eskumenik edo eginkizun zehatzik gizarte-zerbitzuen eremuan. Izan ere, 12/2007 Legea prestatu zen aldian, Kataluniako Autonomia Estatutua ere eraberritu zen. Orduan, helburu nagusia bazen estatutua bera kentzea eta, probintziaren ordez, Kataluniak beste garai batean berezkoa izan zuen lurralde-antolamendua ezartzea, begeriena. Neurri horren eragozpenik behinena konstituzioan uztartzea izan zen; izan ere, lurralde-mugak aldatu ahal izateko, erabakia estatuan onartu behar da. Hala, Konstituzio Auzitegiak estatutuaren eraberritzeari buruz emandako epaiak lozorroan utzi zuen Kataluniako probintzia-diputazioak kentzeko aukera. Egoera hori saihesteko, 12/2007 Legeak udalez gaindiko tokiko erakundeei buruzko aipamen orokorra egiten du eta eskumenak esleitzen dizkie arlo teknikoan, ekonomikoan eta juridikoan gizarte-zerbitzuen oinarrizko prestazioak kudeatzen dituzten administrazioei, geroago ikusiko dugunez. Eskumen edo eginkizun horiek bat datoz (garapen-maila gorabehera) Kataluniako lau probintzia-diputazioek garatu ohi zituzten zerbitzuekin, baina funtsezko eskumen bat uzten du alde batera: udalen eskumeneko zerbitzuen prestazio mankomunatua. Beste alde batetik, hainbat eginkizun eratxikitzen dizkie aipatutako erakundeei, hala nola, plangintza, zerbitzu espezializatuen kudeaketa edo elkarteen sustapena, baina, salbuespenak salbuespen, diputazioak ez dira eginkizun horiek garatzen ari.
Esparru horretan, finantzaketaz diharduen atalean esaten denez, udal eta eskualdeko kontseiluentzako laguntza ekonomikoa dugu, oro har, lau diputazioek tokiko administrazioei eskaintzen dieten prestazio erkidea gizarte-zerbitzuen arloan. Gironako Diputazioak, gainera, telelaguntzako tokiko zerbitzua eta familia-orientabidearen tokiko zerbitzua kudeatzen ditu. Nolanahi ere, Bartzelonako Diputazioak garrantzi berezia izan du historian zehar probintziako gizarte-zerbitzuei eskaini dien laguntza eta babesagatik. Bartzelonako Diputazioaren zerbitzu-eskaintza hiru ardatzetan egituratzen da:
-Oinarrizko gizarte-zerbitzuen finantzaketa arrunta (10.463.421 € 2014ko ekitaldian).
-Herritarrentzako zerbitzugintza: telelaguntzako tokiko zerbitzua, aholkularitza juridikoko zerbitzua, hipoteka-bitartekaritzako zerbitzua eta droga-mendekotasunari arreta egiteko zerbitzua. Horiez gain, nabarmendu behar ditugu egonaldi mugatuko egoitzak adinekoentzat eta ezgaitasunen bat duten pertsonentzat.
-Aholkularitza teknikoa: gizarte-zerbitzuak kudeatzeko programa (HESTIA), plangintza eta kudeaketa, gizarte-arreta nerabezaroan eta haurtzaroan, autonomia funtzionala eta gizarteratzea, lantaldeak ikuskatu eta prestakuntza emateko eginkizunak eta zerbitzuen ebaluazioa (udalen arteko erkaketa-zirkuluak gizarte-zerbitzuetan).
Beraz, gizarte-zerbitzuen eremuan, Bartzelonako Diputazioaren garrantzia bi alderditan islatzen da: alde batetik, erabilitako baliabideen bolumena (ia-ia 25 milioi euro, I. kapitulua aintzat hartu gabe, eta 430 profesional) eta bestetik, bereziki, udalei eskaintzen dien laguntza, berrikuntzaren eta eskalako ekonomiaren ikuspegitik.
3.2.3. Galizia
Galiziako Autonomia Erkidegoko gizarte-zerbitzuen arloan, oinarrizko lege-esparrua, funtsean, bi arauren bidez egituratzen da: 13/2008 Legea, abenduaren 3koa, Galiziako gizarte-zerbitzuei buruzkoa, eta 99/2012 Dekretua, martxoaren 16koa, erkidegoko gizarte-zerbitzuak eta haien finantzaketa arautzen dituena. Aurreko bi legeen ondotik, 13/2008 Legea bete-betean sartzen da Espainiako estatuak hirugarren belaunaldiko gizarte-zerbitzuen legetzat jotakoen artean. Arau horren helburu nagusia dugu legezko esparrua finkatzea gizarte-zerbitzuen sistema bakarra ezartzeko, gizarte-arloan, gizarte-zerbitzuei buruzko aurreko legeek araututako egituran azken urteotan gehitzen eta gainjartzen joan diren jarduketak eta ekimenak bateratu eta harmonizatzeko asmoz, hala nola, gizarteratzeko sistemak, mendekotasunari arreta egitekoak, familia eta haurrak (adingabeak) babestekoak, berdintasuna eta kontziliazioa sustatzekoak… Asmo hori garatzeko, hainbat aldaketa proposatu zituen gizarte-zerbitzuen egiturari dagokionez, bai eta prestazioei dagokienez ere. Nolanahi ere, esan beharra dago aldaketek men egiten dietela abenduaren 14ko 39/2006 Legeak norberaren autonomia eta mendekotasun-egoeran dauden pertsonentzako arreta sustatzeari buruzkoak, xedatutakoei.
Dagoeneko aztertu ditugun Katalunia eta Nafarroako kasuetan gertatzen den bezala, 13/2008 Legeak sare gisa egituratzen du Galiziako gizarte-zerbitzuen sistema, bi mailatan bereizita: erkidegoko gizarte-zerbitzuak, “batez ere, tokiko izaerakoak”, bi motatakoak −oinarrizkoak eta espezializatuak− eta gizarte-zerbitzu espezializatuak, autonomiaren eskumenekoak.
Gizarte-zerbitzuak baliatzeko eskubidea aitortzeaz den bezainbatean, 13/2008 Legeak ere –orain arte aztertutako legeek egiten duten moduan− eskubide subjektiboaren kontzeptua jasotzen du gizarte-zerbitzuen eremuan. Hala ere, Nafarroako araudian gertatzen den bezala, funtsezkotzat jotzen dituen esku-hartzeak, programak zerbitzuak eta prestazioak normalizatzaileetatik bereizten ditu; lehenengoei eskubide galdagarri edo subjektiboaren izaera aitortzen die eta bigarrenei, berriz, unekoa edo hautazkoa. Horrela, bada, funtsezko prestazioak “eskubide galdagarritzat arautzen dira eta bermatuta izango dituzte ezarritako baldintzak betetzen dituzten pertsona guztiek, norberaren egoeraren ebaluazio teknikoaren arabera”. Beste alde batetik, prestazio normalizatzaileak “ohiko eskaintza jasoko dira, aurrekontuko erabilgarritasunari jarraiki eta norgehiagoka bidez heldu ahalko zaie halakoei”. Horrez gain, legeak dioenari jarraiki, zerbitzuen zorroa garatu eta eguneratu beharko da gizarte-zerbitzuen arloan eskumena daukan sailaren eskariz. Hala ere, Galiziako administrazioak, oraingoz, behintzat, zerbitzu-zorroak garatu ditu jardun-arloka, eta gaur egun lantzen eta onartzen ari dira (mendekotasun-egoeran dauden pertsonei arreta emateko zerbitzuen zorroa, Familia, haur eta nerabeentzako zerbitzuen zorroa, Gizarteratzeko zerbitzuen zorroa…).
Legearen arabera, esku-hartze tekniko eta profesionalak ondoko jarduerak garatzeko helburua duten egintza profesionalak dira: a) pertsona, familia edo gizataldeentzako informazioa, aholkularitza eta akonpainamendua ematea; b) herritarren gizarte-eskakizunak ebaluatzea eta horien diagnostikoa egitea; c) esku-hartze soziala, biopsikosoziala, soziologikoa edo gizarte-hezkuntzakoa bideratzea banakako eta gizarte-zereginak eta -trebetasunak eskuratu edo berreskuratzeko, autonomia areagotu, gizarte eta familia-bizikidetza hobetu eta gizarteratzea errazteko helburuz, horiek guztiak funtsezkoak direlarik. Izaera material edo teknologikoko zerbitzuak eta jarduketak funtsezkoak nahiz normalizatzaileak izan daitezke. Mota horretako zerbitzuak ondokoak dira:
-Jarduteko gaitasun mugatua duten pertsonen gizarte-babesa, gatazka-egoeran edo babesgabetasun-egoeran badaude.
-Egoitzako arreta, hots, egonaldi iraunkorra edo aldi baterakoa, etxekoaren ordez.
-Eguneko arreta, pertsonentzako zainketak eta sustapen- nahiz prebentzio-jarduerak eskaintzen dituena, egoitza batean egon gabe.
-Etxeko laguntza, hau da, pertsonei edo familiei laguntza-mota batzuen eskaintza etxean bertan.
-Gizarte-telelaguntza eta izaera teknologikoa duten beste zerbitzu batzuk, erabiltzaileak haien ohiko ingurunean bizitzea helburu dutenak.
Kasu guztietan normalizatzailetzat jotzen diren prestazioak ondokoak dira:
-Pertsonen mugikortasuna ahalbidetzeko laguntza, araudian ezarritako baldintzei jarraiki.
-Mantenua, talde-arretako lokaletan zein etxean bertan.
-Autonomiari eusteko laguntza teknikoak eta tresna bidezkoak.
-Laguntzaile pertsonalaren zerbitzua.
-Legeak jasotzen ez duen beste zeinahi zerbitzu edo jarduketa, gizarte-arreta egokia bermatzeko beharrezkotzat jotzen bada.
Era berean, zerbitzuen eskaintzaren barrukotzat jotzen ditu arauak Galiziako gizarte-zerbitzuen sistemak eskaintzen dituen prestazio ekonomiko batzuk, hala nola, aldiro-aldiro edo ordainketa bakarrean ematen diren diruzko ekarpenak, besteak beste, adingabeak zaintzeko, aldi baterako premia-egoerak arintzeko, bizirauteko gutxieneko baldintzak bermatzeko, familian txertatu eta gizarteratzeko jarduketak sendotzeko eta norberaren autonomian mugapenak dituzten zaintza bermatzeko.
Azkenik, esku-hartze komunitarioko programak ere zerbitzuen zorroaren barrukotzat jotzen ditu legeak. Programa horiei dagokienez, legeak dio landu egingo direla komunitate jakin baten gizarte-diagnostikotik abiatuta, eta jardun-eremu bereko gizarte-ongizateko beste zerbitzu batzuekiko lankidetza erraztuko dela, herritarrek ere parte hartuta, antzemandako egoerei aurre egiteko helburuz, prebentzioaren eta gizarteratzearen ikuspegia aintzat hartzen duten jarduerak antolatuz eta garatuz.
Eginkizunen eta eskumenen egiturari dagokionez, arestian azaldu dugunez, Galiziako gizarte-zerbitzuen sistema sare gisa antolatzen da, bi mailatan bereizita: erkidegoko gizarte-zerbitzuek lehen maila osatzen dute eta bi motatako zerbitzuak eskaintzen dituzte −oinarrizkoak eta espezifikoak−, biak ala biak udalen erantzukizunpekoak; gizarte-zerbitzu espezializatuek bigarren maila osatzen dute eta horiek autonomia-erkidegoaren menpekoak dira. Hori dela eta, 13/2008 Legearen 59. artikuluak eta hurrengoek diotenari jarraiki, udalen ardurapekoa da beti komunitate-mailako oinarrizko gizarte-zerbitzuen prestazioa eta, oro har, komunitate-mailako gizarte-zerbitzu espezifikoen prestazioa. Autonomia-erkidegoaren ardurapekoak dira, berriz, sistemaren plangintza, ebaluazioa eta kontrola egiteko eginkizunak, bai eta, gizarte-zerbitzu espezializatuen prestazioa emateko eskumena ere.
Oinarrizkotzat jotako gizarte-zerbitzuen prestazioa derrigorrezkoa da; zerbitzu espezifikoen prestazioa, aldiz, hautazkoa da. 13/2008 Legearen 61. artikuluak argi eta garbi jasotzen ditu udalek bermatu behar dituzten gutxieneko zerbitzuak, ezartzen baitu komunitate-mailako oinarrizko gizarte-zerbitzuen prestazioa derrigorrezko gutxieneko zerbitzua dela eta Galiziako udal guzti-guztiek bermatu behar dutela. Nolanahi ere den, udal bakoitzak, tokiko autonomia erabiliz, udalaren ardurapeko zerbitzuak garatu ahal izango ditu edo, bestela, beste udal batzuekin elkartu, arreta-maila horretan jarduten duten teknikarien lana eta garatzen diren programak partekatu eta horien eragingarritasuna hobetzeko. Ez da gauza bera gertatzen komunitate-mailako gizarte-zerbitzu espezifikoekin, udalek hautazko eran eman baitezakete aipatutako zerbitzuen prestazioa (“udalek komunitate-mailako gizarte-zerbitzu espezifikoei atxikitako zentroak edo programak sortu eta kudeatu ahal izango dituzte…”). Hortaz, prestazio hori derrigorrezkoa ez den heinean, legeak xedatutakoari jarraiki, udalak arduratu ahal dira zerbitzu horiek emateaz edo borondatezko atxikipenaren bidezko administrazioen arteko lankidetzari esker kudeatu daitezke; bestela, autonomia-erkidegoak berak ere kudeatu ditzake.
Beste alde batetik, 13/2008 Legeak zehaztu egiten ditu probintziako diputazioek gizarte-zerbitzuen arloan dituzten eskumenak; ildo horretan, diputazioen eginbeharrak honela azaltzen dira “udalei laguntza ekonomikoa, teknikoa eta juridikoa ematea gizarte-zerbitzuen arloko eskumenak garatzeko, batez ere, hogei mila biztanle baino gutxiago dituzten udalek ematen duten komunitate-mailako oinarrizko gizarte-zerbitzuen prestazioari dagokionez”. Bestalde, martxoaren 16ko 99/2012 Dekretuaren 31. artikuluak zehatzago ematen du legezko xedapen hori, hauxe ezartzen duela: probintziako diputazioek oinarrizko Mendekotasunaren Arreta Sistemaren finantzaketa lehenetsiko dute 20.000 biztanletik beherako udalerrietan, eta erakunde horien finantzaketan ere parte hartuko dute teknikariak kontratatzeko komunitate-mailako gizarte-zerbitzuetako lantaldeetan, erreferentziazko gizarte-langileaz bestekoak, haren lana osatzeko.
Azkenik, aztertutako gainerako autonomia-erkidegoetan gertatzen den bezala, gizarte-zerbitzu espezializatuen prestazioa, oro har, autonomia-erkidegoarentzat gordetako eskumena da. Horrela jasotzen da abenduaren 3ko 13/2008 Legearen 59. artikuluan. Artikulu horrek autonomia-erkidegoko administrazioari dagozkion eskumenak zehazten ditu:
-Legezko esparrua ezartzea gizarte-zerbitzuen arloan.
-Gizarte-zerbitzuen plangintza eta programazio orokorra taxutzea, plan estrategikoa eta arlokako planak direla bide.
-Gizarte-zerbitzuen emaile diren erakundeen erregistro bakarra eratzea.
-Gizarte-zentro, zerbitzu eta programak baimentzea eta horiek egiaztatzea.
-Gizarte-zerbitzuen arloko prestakuntza eta ikerketa sustatzea.
-Gizarte-zerbitzugintzan parte hartzen duten erakunde eta antolakundeentzako aholkularitza eta laguntza teknikoa ematea.
-Gizarte-zerbitzuen estatistika-sistema diseinatzea, sortzea, kudeatzea, koordinatzea, mantentzea eta eguneratzea.
-Gizarte-zerbitzuen prestazioaren kalitatea ikuskatzea eta ebaluatzea.
-Galiziako Xuntak bere gain hartzen dituen gizarte-zerbitzu espezializatuak sortzea, mantentzea eta kudeatzea, bai eta komunitate-mailako gizarte-zerbitzu espezifikoei atxikitako zentro eta programak ere, gizarte-zerbitzuei buruzko plan estrategikoan jasotakoari jarraiki.
-Funtsezko zerbitzuak eta prestazioak, materialak nahiz ekonomikoak, baliatzeko eskubidea aitortzeko ebaluazio teknikoa egitea.
-Pertsona fisikoentzako prestazioak edo laguntza ekonomikoak ematea.
-Gizarte-zerbitzuak eskaintzen dituzten zentro eta erakundeentzako diru-laguntzak edo laguntza publikoak kudeatzea.
-Ikuskapen- eta zehapen-eskumenak gauzatzea.
-Indarrean dagoen legeriak eratxikitzen dizkien beste eskumen batzuk gauzatzea edo, gizarte-zerbitzuen politika behar bezala garatu eta gauzatzeko beharrezkoak izanik, beste herri-erakunde bati berariaz esleitu ez zaizkion eskumenak gauzatzea.
3.2.4. Gaztela eta Leon
Gaztela eta Leongo Autonomia Erkidegoko gizarte-zerbitzuen sistema Gizarte Zerbitzuei buruzko 16/2010 Legearen bidez arautzen da. Lege horrek aurreko araudia, 1988koa, indargabetu zuen (18/1988 Legea, abenduaren 28koa). Hirugarren belaunaldiko legea izanik, ondokoa bermatzen du: “izaera unibertsala daukan gizarte-zerbitzuen sistema berdintasun-baldintzetan baliatzeko eskubidea bermatzea eta herri-administrazioen erantzukizunpeko gizarte-zerbitzuen funtsezko prestazioak jasotzeko eskubide subjektiboa eraginkortasunez ahalbidetzea” (1 a artikulua). 2. artikuluak bermatutako eskubide subjektibotzat jotzen du aipatutako eskubidea eta auzibidez galdagarritzat ezartzen du funtsezko prestazioak baliatzeko aukera, funtsezkotzat jotzen ez direnen aldean. Azkenak, Nafarroan edo Galizian bezala, hautazkotzat jotzen dira. Legearen 19. artikuluak dioenari jarraiki, funtsezko prestazioak honako hauek dira:
-Informazioa, orientabidea eta aholkularitza.
-Ebaluazioa, kasuaren plangintza eta jarraipena.
-Herritarren Errenta Bermatua (aurrerantzean HEB). Martxoaren 4ko 1/2015 Legeak, otsailaren 27ko 1/2014 Legegintza Dekretua aldarazi zuenak, onartu zuen Herritarren Errenta Bermatua deritzon funtsezko prestazioa baliatu eta horretaz gozatzeko indarrean dauden legezko arauei buruzko testu bategina.
-Bizirauteko oinarrizko premiei arreta egiteko diru-laguntzak gizarte-larrialdiko egoeretan (12/2013 Dekretua, martxoaren 21ekoa, gizarte-larrialdiko egoeretan, bizirauteko oinarrizko premiei arreta egiteko prestazio ekonomikoa arautzen duena).
-Arrisku- eta babesgabetasun-egoeran dauden adingabeak babesteko neurri espezifikoak.
-Ezgaitasunen bate do ezgaitasunik pairatzeko arriskua duten haurrentzako arreta goiztiarra (gutxienez, prebentzioa, detekzio goiztiarra, diagnostikoa eta kasuen arreta).
-Telelaguntza (80 urtetik gorako pertsonei dagokienez) eta etxeko laguntza, eguneko eta gaueko egonaldi-zerbitzua eta Autonomia Sustatu eta Mendekotasunari Arreta egiteko (SAAD) sistemak aitortutako egoitzako egonaldi iraunkorrak.
-Familia-inguruneko herritarrentzako prestazio ekonomikoa eta zaintzaile ez-profesionalentzako laguntza.
-Laguntza pertsonalaren prestazio ekonomikoa.
-Mendekotasun-egoerak prebenitzeko zerbitzuak eta norberaren autonomia sustatzeko zerbitzuak.
-Zerbitzu publikoa edo itundua baliatzeko ezintasunari lotutako prestazio ekonomikoa.
-Legez ezindutako adinez nagusiko pertsonen babes juridikoa eta tutoretza egikaritzeko prestazio ekonomikoak, pertsona horiek babesgabetasun-egoeran daudenean.
-Eguneko zentroan ematen den arreta, hezkuntza-sistemarako lotura eginda, desgaitutako pertsonen gizarteratzea eta laneratzea bermatzen dituena horiei dagozkien hezkuntza-zikloak amaitu ondoren.
Herri-titulartasuna eta -erantzukizuna duten gizarte-zerbitzuen sistemak eskaintzen dituen prestazioak Gaztela eta Leongo gizarte-zerbitzuen katalogoan zehaztuta daude. Abenduaren 11ko 58/2014 Dekretuak arautzen du katalogo hori. Katalogoa bi ataletan jasotzen da, arauaren eranskin gisa. Lehenengo atalak sistemaren prestazio guztiak dakartza, horien deskribapen eta premiak estaltzeko justifikazioarekin batera. Bigarren atalean, gizarte-prestazio bakoitzaren deskripzio-fitxak ageri dira, funtsezko edo ez-funtsezko gisa sailkatuta. Lau mailatan bereizten dira, gizarte-arretari begiratuta:
-1. maila. Erantzukizun publikoko gizarte-zerbitzuei heltzeko sarbidea. Gizarte-premiei lotutako egoerei buruzko informazioa eta ebaluazioa aintzat hartzen ditu.
-2. maila. Berehalako arreta edo hurbilekoa. Arrisku- egoeran edo gizarte-bazterketa pairatzen duten pertsonentzako hurbileko arreta.
-3. maila. Familia-etxean eta ingurunean ematen den zerbitzuaren ordezko arreta.
-4. maila. Beste prestazio batzuk.
Eskumenen egiturari dagokionez, gizarte-arreta bi mailatan antolatzen da: oinarrizko arreta eta arreta espezializatua. Lemen mailako arretak honako zerbitzu hauek guztiak kontuan hartzen ditu: balio anitzekoak, prebentziokoak, sustapenekoak eta herritar orori arreta ematekoak; zerbitzu horiek guztiak Gizarte Ekintzako Zentroen Sarearen (aurrerantzean, GEZS) bidez eskaintzen dira eta gizarte-zerbitzuen sistemei heltzeko sarbidea da. Bigarren mailan, arreta espezializatua jorratzen da eta biztanle-taldeka garatzen da (adingabeak, adinekoak eta desgaitutako pertsonak, gutxiengo etnikoak…).
Beste alde batetik, aztertutako gainerako autonomia-erkidegoetan gertatzen den bezala, arreta espezializatua autonomia-erkidegoaren esku dago, baina gizarte-zerbitzuen oinarrizko mailari dagokionez, aldiz, kudeaketa udalen edo diputazioen ardurapekoa izan daiteke, udalen tamaina zein den. Horrela, 20.000 biztanletik gorako udalerrietan udalek hartzen dute beren gain oinarrizko gizarte-zerbitzuen kudeaketa. Biztanle-kopuru horretatik beherakoen kasuan, kudeaketa diputazioen esku dago. Hain zuzen ere, oinarrizko gizarte-zerbitzuen kudeaketaz probintziako hiriburu guztiak eta beste sei udalerri (Miranda de Ebro eta Aranda de Duero Burgosen; Laguna de Duero eta Medina del Campo, Valladoliden; eta San Andrés de Rabanedo eta Ponferrada, Leonen). Horrela, beraz, hamabost udalerrik baino ez dute zuzenean beren gain hartzen oinarrizko gizarte zerbitzuen kudeaketa, eta gainerako udalerrietan, diputazioen esku dago zerbitzu horien guztien kudeaketa.
3.2.5. Gaztela-Mantxa
Gaztela-Mantxan indarrean dagoen legezko esparrua hauxe da: abenduaren 16ko 14/2010 Legea, Gaztela-Mantxako gizarte-zerbitzuei buruzkoa. Lege horren edukietan, ezartzen da gizarte-zerbitzuei heltzeko modua herritarren eskubidea dela. Hala ere, praktikan, eskubide hori ez da galdagarria, ez da justiziaz frogagarria ere, Legeak berak jaso eta indarrean hasten zenetik bi urtera landu eta onartu behar ziren araubideak eta legezko garapenak ez baitira gauzatu.
14/2010 Legeak ezarritakoari jarraiki, 2013. urtea izan baino lehen, honako arauzko garapen hauek onartu behar ziren: a) Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoa; b) Gizarte Zerbitzuen mapa; c) Gizarte Zerbitzuen Sistema Publikoaren Prestazioen Katalogoa; d) Eskubide eta Eginbeharren gutuna; e) Gizarte premia; f) Oinarrizko errenta; eta g) Gizarte-zerbitzuen erakunde eta zentroen erregistroa. Horietako bat ere ez da gauzatu, eta ez da lantzen ari gaur egun. Legearen arauzko garapena oso-osorik garatu behar izan zen gehienez ere lau urteko epean, legea indarrean sartu zenetik, baina aldi horretan ez da araubiderik prestatu, ezta onartu ere.
Nolanahi ere den, nabarmendu beharra dago legearen III. tituluan jasotzen direla gizarte-zerbitzuen sistema publikoa osatzen duten gutxieneko prestazioak, eta bermatuta daudenak bereizten dituela bermatuta ez daudenetatik. Bestalde, bermatuta daudenak bi mailatan sailkatzen ditu: lehen mailako arreta eta arreta espezializatua. Lehen mailan, ondoko prestazioak jasotzen dira:
-informazioa eta orientabidea;
-azterketa, ebaluazioa eta akonpainamendua;
-familia edo bizikidetza-unitatearentzako arreta;
-etxeko laguntza;
-etxeko telelaguntza;
-aldi baterako ostatua gizarte-larrialdiko egoerei erantzuteko;
-gizarte-bazterketako egoerei erantzuteko prebentzioa eta erabateko arreta;
-parte-hartzea sustatzea komunitate-esparruan.
Maila espezializatuari dagozkion prestazioak, berriz, ondokoak dira:
-mendekotasun-egoeren ebaluazioa;
-ezgaitasun-mailaren ebaluazioa;
-ebaluazioa eta arreta goiztiarra;
-ebaluazioa eta arreta adingabeen babesgabetasun- egoeretan;
-arreta eguneko egonaldietan;
-arreta gaueko egonaldietan;
-arreta egoitzetan;
-familia-harrera;
-adopzioen gaineko informazioa, ebaluazioa eta jarraipena;
-familia ugarientzako prestazioa (egoeraren aitorpena).
Honaino azaldu ditugun prestazioez gain, arauak baldintzapeko beste prestazio espezializatu batzuk (besteak beste, aurrekontuko erabilgarritasunak baldintzatzen ditu) eta prestazio ekonomiko batzuk ere jasotzen ditu; azkenak ere bermatuak edo baldintzapekoak izan daitezke.
Sistemaren eskumenen egiturari gagozkiola, autonomiako administrazioak dauka gizarte-zerbitzuen gaineko eskumen esklusiboa (Autonomia Estatutuak jasotzen duenarekin bat), 20.000 biztanletik gorako udalerrietan izan ezik, halakoetan, Toki Araubidearen Oinarriak arautzen dituen legeak betebehar erkideak ezartzen dizkie kopuru horretatik gorako biztanleria duten estatuko udalerri guztiei. Benetan, Gaztela-Mantxan, 5.000 biztanletik gorako udalerrietan eta, biztanle gutxiago izan arren, gizarte-zerbitzuen eremu bakarrean bilduta dauden udalerri guztietan, gutxienez, erreferentziazko gizarte-langile batek jarduten du eta oinarrizko prestazio batzuk dauzkate bermatuta.
Udalerri handienen (hiriburuak eta 20.000 biztanle baino gehiago dituzten udalerrien) eta gainerako udalerrien arteko alde nagusia hauxe da: kudeaketa-ahalmen handiagoa duten udalerrietan, gizarte-zerbitzuak Itundutako Planaren bidea antolatzen dira; gainerako udalerrietan, berriz, Erkidegoen Batzarrak (aurrerantzean, EB) kontratatzen eta kudeatzen ditu langileak, zerbitzuetan parte hartzen duten udalekin sinatutako hitzarmena dela bide.
Dena dela, eskumenei begiratuta, lehen mailako arreta eskaintzen duten zerbitzuak baino ez dituzte eman behar dituzte udalek, nahiz eta udalerri handi batzuetan (esate baterako, Albaceten, 100.000 biztanle baino gehiago daukan bakarrean), zerbitzu espezializatu jakin batzuen titulartasuna eta kudeaketa ere udalarena izan. Guztiaz ere, 916 udalerritatik 20k baino ezin izango lituzkete eskuratu udalaren menpeko kudeaketa titulartasuneko gizarte-zerbitzu espezializatuak. Gaztela-Mantxako gizarte-zerbitzu espezializatu gehien-gehienek autonomia-erkidegoaren menpeko titulartasuna eta/edo kudeaketa dute, eta haiei heltzen zaie, lehen mailako arretatik bideratuta, betiere, autonomia-erkidegoko probintzietako gizarte-zerbitzuen erabakia edo akordioa direla bide, horiek ematen baitute prestazio espezializatua.
3.3.1. Nafarroako Foru Komunitatea
15/2006 Foru Legearen aldaketa nabarmenetako bat, zalantzarik gabe, lehen mailako arretarako gizarte-zerbitzuen egituraketa berria izan zen. Lege hori lehen mailako zerbitzuek gizarte- zerbitzuetan duten eginkizunari buruzko aldez aurreko eztabaida eta hausnarketa-lan sakon baten emaitza izan zen. Eztabaida horren ondorioz, lehen mailako arreta berrantolatzea erabaki zen. Berrantolaketa horrek harreran oinarritutako lehen mailako arretaren eta horren ostean gizarte-zerbitzu espezializatuetara egiten den desbideratzearen arteko bereizketa tradizionala apurtzea du helburu; halaber, lehen mailako arreta espezializatuagoa eskaintzen duen eredu baten aldeko apustua egiten du, alderdi batzuetan Euskal Autonomia Erkidegoan geroago ezarri zenaren antzekoa dena.
15/2006 Foru Legeak, funtsean, eztabaida-fasean egindako proposamenak jasotzen ditu, eta oinarrizko maila batean oinarritutako arreta-eredu bat eta gizarte-zerbitzu espezializatuetan oinarritutako beste bigarren maila bat definitzen ditu. Programen egitura hori oinarrizko gizarte-zerbitzuek, gizarte-zerbitzuen zentroek eta gizarte-zerbitzu espezializatuek osatutako lurralde-antolamendu batean finkatuko litzateke. Ondoren gutxi garatu den arren, bereziki interesgarria da, aurrerago adierazi den bezala, oinarrizko gizarte-zerbitzuen eta zerbitzu espezializatuen eta eskualdeko gizarte-zerbitzuen zentroen artean erakunde baten eraketa. Izan ere, azken biak lehenengoa babesteko diseinatuta daude, koordinazioari eta kasu jakin batzuen jarraipenari dagokionez.
Eskema horretan, oinarrizko gizarte-zerbitzuak gizarte-zerbitzuen sistema publikoaren oinarrizko unitate gisa konfiguratzen dira, herritarrengandik hurbilen dagoen maila eta sarbidea baitira. Tokiko erakundeen titulartasunekoak dira, nahiz eta, geroago azalduko den bezala, Nafarroako Gobernuaren parte-hartzea izango duten, finantzaketari dagokionez. Lurralde-antolamendua zonifikazio jakin bat oinarri hartuta zehaztuko da, gizarte-zerbitzuen oinarrizko zonen eta eremuen bidez artikulatua. Legearen 30. artikuluaren arabera, hona hemen zerbitzu horiek izango dituzten eginkizunak:
a)Dagokien lurralde-eremuan premia-egoerak antzeman, aztertu eta diagnostikatzea, dagokien zerbitzuei horren berri emanez eta erantzunak proposatuz.
b)Gizarte-zerbitzuetan eskaerak aurkezten dituzten pertsonei arreta ematea, hasierako erantzun bat eskaintze aldera.
c)Gizarte-zerbitzuen sistemaren eta gizarte-babeserako gainerako sistemen prestazioetarako sarbidea erraztea herritarrei.
d)Gizarte-premiazko egoeren gizarte- zein gizarte-hezkuntza diagnostikoa egin eta baloratzea, erabiltzailearena, bere familiarena edo inguru sozialarena edo gizarte-beharraren arreta publikoaren sareko beste zerbitzuena.
e)Gizarte-premia egoeran dauden pertsonei gizarte-laguntza era babes jarraitua eskaintzea.
f)Gizarte-sustapeneko eta prebentziozko jarduketak egitea.
g)Programak eta programetan barne hartutako prestazioak egikaritzea.
h)Gizarte-larrialdietarako prestazioak kudeatzea.
i)Gizarte-sentsibilizaziorako jarduketak burutzea.
j)Boluntariotza eta elkarren laguntza sustatzea.
k)Gizarte Zerbitzu Orokorren Zorroari esleitutako prestazioak kudeatzea.
Funtzio horiek garatzeko, Nafarroa osoan derrigorrez garatu beharreko lau programa identifikatu dira lehen mailako arreta honetan:
a)Harrera eta orientabide sozialerako programa, biztanle guztiei zuzenduta dagoena eta gizarte-zerbitzuetan eskaerak aurkezten dituzten pertsona guztiei gizarte esku-hartzea eskainiko diena.
b)Norberaren Autonomia Sustatzeko eta Mendekotasunezko Egoeran dauden Pertsonei Arreta emateko Programa, helburu nagusia mendekotasun-egoeran dauden pertsonei beren ohiko ingurunean ahalik eta denbora luzeena egotea ahalbidetzea da, eta etxez etxeko laguntza ematea barne hartzen du.
c)Lehen Mailako Arretan Gizarteratzeko Programa, edozein eremutan gizarte bazterkeria-arriskuan edo egoeran dauden pertsonak gizarteratzea mesedetzeko helburua duena.
d)Lehen Mailako Arretan hau eta Familiako Arretako Programa, adingabeei beren garapen pertsonala ahalbideratzen duen ingurune bat bermatzea helburu duena, babes mekanismoen bidez eta norberaren, familiaren eta gizartearen laguntza mekanismoen bidez.
Lau programa horiei lotuta, legeak programa horiei prestazio teknikoak, ekonomikoak eta materialak eman beharra ezartzen du; hori dela eta, bi urte geroago, Gizarte-zerbitzu Orokorren Zorroa definitzen duen 69/2008 Foru Dekretua onetsi zen. Zorro horrek gutxieneko intentsitate-maila ezartzen du eremu orokorrean, eta, gainera, tokiko erakundeek lurraldean beste prestazio osagarri batzuk garatu ahal izateko aukera xedatu zuen, gizarte-zerbitzuen zorroak onetsitakoak eta definitutakoak. Edonola ere, 15/2006 Foru Legeak 31. artikuluan derrigorrez bermatu behar ziren gutxieneko prestazio batzuk definitu zituen:
-Harrera eta orientabide sozialerako programan gizarte-zerbitzuko sistemako prestazio teknikoak eta ekonomikoak eta gizarte-babeserako beste sistema batzuetako prestazioak eskuratzeko izapidea.
-Norberaren Autonomia Sustatzeko eta Mendekotasunezko Egoeran dauden Pertsonei Arreta emateko Programan: etxez etxeko udal-laguntza.
-Lehen Mailako Arretan Gizarteratzeko Programan: gizarte-laguntza tokian tokiko gizarteratzea egiteko, gizarteratze-erabakien bidez, alderdien arteko konpromisoaren tresna gisa.
-Lehen Mailako Arretan hau eta Familiako Arretako Programan: babesik gabeko arrisku egoera arin eta moderatuak prebenitzeko eta arreta eskaintzeko eskumenak tokiko entitateei egozten dizkien, haurrei eta gazteei buruzko foru legeriak.
Horrez gain, lau programek honako hauek barne hartuko dituzte:
-harrera egiteko, orientatzeko, aholkatzeko, baloratzeko eta gizarte- zein gizarte-hezkuntza diagnostikoa;
-gizarteratzeko errenta;
-gizarte-larrialdietarako prestazioak;
-mendekotasunaren arretarako gutxieneko prestazioak;
-babesik gabe edo gizarte-gatazka bateko egoeran dauden haurrei arreta eskaintzeko prestazio teknikoak (antzematea, hartzea, aztertzea, baloratzea, diagnostikoa egitea, esku-hartze plana);
-etxerik gabeko pertsonei, genero-indarkeriaren biktima diren emakumeei edo babesik ez duten gazteei aldi baterako ostatua emateko baliabideak;
-mendekotasun egoeran dauden, familia-gatazka bat duten edo familiaren laguntzarik ez duten pertsonek egoitzetan aldi baterako edo betiko plazak izatea.
Oinarrizko gizarte-zerbitzuen egitura, lehen esan bezala, gizarte-zerbitzuetako zentroekin osatzen da, oinarrizko gizarte-zerbitzuei laguntzeko egitura gisa eratzen direnak. Tokiko erakundeek zentro batzuk sustatzeko aukera aztertzen bada ere, legeak foru administrazioari egozten dio gizarte-zerbitzuen eremu bakoitzeko, gutxienez, zentro bat garatzea (ikusi hurrengo puntua). Hauexek dira dituen funtzioak (21. artikulua):
-Oinarrizko gizarte-zerbitzuei sostengua ematea haien eginkizunak osatzeko eta gizarte-zerbitzu espezializatuekin koordinatzeko. Horrela, maila espezializatuaren eta lehen mailako arretaren arteko tarteko maila eratuko da.
-Oinarrizko gizarte-zerbitzuekin lankidetzan aritzea eta aholku ematea, eta baliabideak birbanatzen laguntzea.
-Irizpide homogeneoak ezartzea eremu osorako, zona guztietan berdintasuna bermatzeko.
-Oinarrizko gizarte-zerbitzuekin lankidetzan aritzea eta aholku ematea, eta baliabideak birbanatzen laguntzea.
-Zeharkako jarduketako programak sustatzea baliabideak aprobetxatze aldera.
Amaitzeko, gizarte-zerbitzu espezializatuei egozten zaie atentzio zehatza behar duten premien edo kolektiboei erantzuteko diseinatutako sektoreko prestazio eta esku hartzea betetzeko ardura, bai zentro espezifikoen bitartez, bai zuzeneko esku hartze taldeen bitartez, oinarrizko gizarte-zerbitzuei laguntzeko jarduten dutenak. Zentzu horretan, honako hauek sortu dira: Gizarteratze eta Lan-munduratze Taldeak, Haurrak eta Nerabeak Zaintzeko Taldeak, Genero Indarkeriaren Biktimei Laguntza Osoa emateko Taldeak edo Etxebizitzan Gizarteratzeko Taldea. Zentro horiek garatzeko ardura erkidegoko administrazioari badagokio ere, aurreikusi da tokiko erakundeak izatea garatzeaz arduratuko direnak.
Edonola ere, nabarmendu beharra dago, foru administrazioak egitura hori bermatzeko konpromisoa erakutsi arren, praktikoki maila guztiak ez direla legeak ezarritako eginkizunen arabera garatu. Legearen xedapenen eta errealitatearen arteko aldea bereziki nabarmena da gizarte-zerbitzuen zentroei dagokienez; izan ere, praktikan espazio fisiko huts modura eratu dira, non zorroan bermatutako talde espezializatuak kokatzen diren. Gainera, toki horietan eremu bakoitzeko gizarte-zerbitzuen lehen mailako arretari laguntza ematen zaio. Gaur egun, Nafarroan gizarte-zerbitzuen bi zentro daude bakarrik, nahiz eta beste eremu batzuetan talde espezializatu batzuen laguntza ere izan. Hasiera batean, zentro horiek titulartasun eta kudeaketa publikokoak izatea aurreikusi zen; hala ere, zerbitzuak eratu zirenetik, entitate pribatuek kudeatu dituzte, eta Nafarroako Gobernua arduratu da horiek kudeatzeaz. Amaitzeko, zentroetako kudeaketa enpresa adjudikaziodunaren ardura izatera pasa zen. Nafarroako Gobernuak zerbitzu horiek kontratu izanari esker, talde espezializatuak garatu dira eremuetan; hala eta guztiz ere, funtzioak legeaz ezarritakoetatik urrun daude eta zeharkako kudeaketak arrisku bat dakar, hau da, taldeek esku-hartze logika ezberdinen arabera funtzionatzeko arriskua.
3.3.2. Katalunia
Urriaren 11ko 142/2010 Dekretua, 2010-2011ko zerbitzu sozialen zorroa onesten duena, orain arte bi urtero luzatu izan da, eta hasieran 12/2007 Legean jasotako oinarrizko zerbitzu sozialen prestazioak zabaltzen ditu. Lehen mailako arretako prestazioen zerrenda honako hau da:
-lehen mailako arreta-zerbitzua: informazio-egintzak, orientazioa, esku-hartze soziala eta oinarrizko talde profesionalek egindako prestazioetara sarbidea (aurrerago ikusiko dugu osaera);
-etxez etxeko arreta-zerbitzuak: etxez etxeko laguntza nahiz laguntzeko eta zaintzeko teknologien zerbitzuak (telelaguntza) hartzen ditu barne;
-egonaldi mugatuko egoitza-zerbitzuak: larrialdi- egoeretarako eta gizarte-bazterkeria jasaten duten helduentzako;
-gizarte-jantokiaren zerbitzua;
-arreta sozialaren aholkularitza teknikoaren zerbitzua: juridikoa, psikologikoa, etab.;
-haurrentzako eta nerabeentzako egoitza-zerbitzua ez den gizarte eta hezkuntzako esku-hartzea: zentro irekiak;
-larrialdi sozialetarako prestazio ekonomikoak.
Gaur egun, zerbitzu-zorroak %100eko ezarpena dauka, lehen mailako arreta-zerbitzuari, etxez etxeko arreta-zerbitzuei eta larrialdi sozialetarako prestazio ekonomikoei dagozkienez. Gizarte-jantokiaren zerbitzuaren edo egonaldi mugatuko egoitza-zerbitzuaren ezarpena desberdina da; izan ere, tamaina handiko udalerrietan orokortzen dira, baina tamaina txikikoetan prestazio ekonomikoengatik edo bestelako konponbideengatik ordeztu ohi dira. Udal txikien aurrekontuen gaitasunak ezin die kostu ekonomiko handiko talde profesionalak eta establezimenduak behar dituzten zerbitzuei ekin.
Haurrentzako eta nerabeentzako egoitza-zerbitzua ez den gizarte eta hezkuntzako esku-hartzea aparteko kasua da; prestazioaren hedadura-ratioak biztanleriaren arabera definitzen dira, lurraldearen arabera haurtzaroan dauden arrisku-maila desberdinak aintzat hartu barik, ezta biztanle gutxiko edo banaketa geografiko altuko eskualdeek dituzten kudeaketako zailtasunak ere. Horrenbestez, zerbitzu horrek ekipamenduen eboluzio bat jarri du abian, eskola-ordutegia amaitutakoan profesional gehien dituzten eta ohiko bitartekoan esku hartzen duten zerbitzuei egunero eskaintzen zaiena.
12/2007 Legearen beste alderdien garapen-lerroan, esan beharra dago aurrerapausotzat hartutako zerbitzu-zorroa ezarpen urrian geratu dela. Herritarrek dituzten bermatutako prestazioen eskubideak ez dira guztiz eraginkorrak izan hainbat prestazioetan, eta horien sarbidea zein intentsitatea mugatua izan da, batez ere aurrekontuen erabilgarritasun falta dela eta. Gaineratu beharra dago, zorroa bera txikizkari eta burokratizatua den katalogo korapilatsu eta amaiezina bilakatu dela.
3.3.3. Galizia
Jada aipatu den bezala, Galiziako gizarte zerbitzuen sistema sare gisara egituratuta dago, bi jarduketa-mailaren arabera: udalen eskumeneko lehenengo maila bat, gizarte zerbitzu komunitarioek osatua, non bi modalitate sartzen baitira –zerbitzu komunitario oinarrizkoak eta zerbitzu komunitario berariazkoak–, eta bigarren maila bat, gizarte zerbitzu espezializatuena, zeinak autonomia erkidegoaren eskumenekoak baitira. Aipatu da, halaber, toki administrazioentzat zerbitzu komunitario oinarrizkoen prestazioa nahitaezkoa den bitartean, zerbitzu komunitario berariazkoena, berriz, aukerakoa dela.
Tokiko gizarte zerbitzuen artikulazioari eta eginkizunei dagokienez, gizarte zerbitzu komunitarioek nagusiki tokiko izaera dute, lurralde eta populazio jakin bati dagozkio eta Galiziako gizarte zerbitzuen esku-hartzerako sarbide normalizatua eta lehengo mailakoa dira. Haien titularitatea, horrenbestez, aipatu den bezala, udalei esleitzen zaie, nahiz eta, tokiko autonomiaz baliatuta, erabaki dezaketen haiek udal-elkarteen edo mankomunitateen bitartez kudeatzea.
Gizarte zerbitzu komunitarioen barruan, oinarrizkotzat jotzen direnek tokiko izaera zalantzagabea daukate, irekia eta balio anitzekoa, eta gizarte zerbitzuen sistemara sartzeko bide arrunta dira. Bermatuta dago unibertsalak izatea eta hurbil egotea erabiltzaileengandik eta familia- zein gizarte-inguruneetatik. Udalen gizarte zerbitzuetarako zentroen bitartez ematen dira, diziplina anitzeko lantaldeekin, zerbitzuaren titularra den Administrazioak ezartzen duen antolamendu-egituraraz baliatuta. Honako hauek dira oinarrizko gizarte zerbitzu komunitarioen eginkizunak:
-Komunitatea aztertu eta haren diagnostiko soziala egitea; horrek beharrizanak eta eskakizunak detektatu eta analizatu behar izatea dakar.
-Detektatutako beharrizanekin bat datorren esku-hartze komunitarioko plan bat egitea.
-Biztanleria-talde ahulak identifikatzea eta arrisku-egoerak goiz detektatzea.
-Banakako egoerei arreta ematea, aurkeztutako eskakizunei buruzko informazioa, diagnostikoa eta aldez aurretiko balorazio teknikoa eta horren ondoriozko esku-hartzea eta, kasua bada, baliabide egoki batera deribatzea.
-Prestazio ekonomikoen kudeaketan parte hartzea eta esku-hartzeari buruzko kasuko proiektu pertsonalizatuen jarraipena egitea.
-Etxeko laguntza-zerbitzuaren kudeaketa, eta autonomia pertsonala eta mendetasunaren arreta bermatzera bideratutako prestazioen kudeaketan parte hartzea.
-Biztanle guztiei informazioa, orientazioa eta aholkua ematea, baliabide sozialetarako sarbidea emanez.
-Herritarren parte-hartze aktiboa sustatzea, elkartasuna eta lankidetza sozial antolatua bultzatuko dituzten estrategia sozial eta hezkuntzakoen bitartez.
Bereziki, oinarrizko gizarte zerbitzu komunitarioek aipatutako eginkizunak modu egituratuan garatuko dituzte, honako programa eta zerbitzu hauen bitartez:
a)Gizartearen arloko balorazio-, orientazio- eta informazio-programa pertsonentzat, taldeentzat edo komunitatearentzat; programa hori zeina Galiziako gizarte zerbitzu komunitarioen titular diren tokiko entitate guztietan garatuko da.
b)Etxez etxeko laguntza zerbitzua (EELZ deitutakoa), zeinaren helburua baita pertsonei edo familiei beren etxebizitzan laguntza-multzo bat ematea, ikuspegi integral eta normalizatzaile batekin, garapen pertsonala errazteko eta beren ohiko ingurunean geratu ahal daitezen, bereziki autonomia oso mugatua daukatenen egoeretan edo baliabidea egoki deneko arrisku sozialeko beste egoera batzuetan.
c)Familiarako hezkuntza- eta laguntza-zerbitzua, zeinak familiei zuzendutako hezkuntza-babeserako eta babes psiko-sozialerako proiektu eta zerbitzuak biltzen baititu, zertarako-eta zailtasun egoerak prebenitzeko eta gainditzeko, bereziki haurren tratu txarretako egoeretan edo beste edozein babesgabetasun motatan, bai eta aldaketa prozesuak sustatzeko ere, familia-erantzukizunen gauzatze egokia eta familien eta bizikidetasun-unitateen autonomiaren, integrazioaren eta parte-hartze soziala errazteari begira.
d)Gizarteratzerako oinarrizko programa, zeinak bilatuko baitu gizarte bazterketan edo horretarako arriskuan dauden pertsonei erantzuna ematea edo baliabide egokira deribatzea, horretarako aplikatuz, bai esku-hartze sozialeko proiektu pertsonalizatuak edo taldekoak, bai berariazko prestazio ekonomikoak ere.
e)Lankidetza eta elkartasun soziala sustatzeko programa, zeinak erraztuko baitu parte-hartze komunitarioa egon dadila zeregin kolektiboetan, eta elkartegintza solidarioa bultzatuko baitu —bereziki, boluntariotza sozialaren antolaketa eta koordinazioa—.
Galiziako ereduaren berezitasun bat —gutxienez ere Nafarroakoarekin eta Kataluniakoarekin alderatuta, baina ez Euskal Autonomia Erkidegoan ezarritakoarekin alderatuta— hauxe da: berariazko gizarte zerbitzu komunitarioak deitzen direnak egotea. Haien zeregina da arazo identifikatu eta bereziak dituzten biztanle-taldeei bideratutako programa eta zentroak garatzea, haien normalizazioa eta birgizarteratzea sustatuz, edo, bestela, zerbitzu espezializatu batera iragateko tarteko espazioa izatea. Horretarako, honako eginkizun hauek dauzkate esleituta berariazko gizarte zerbitzu komunitarioek:
a)Talde ahulen bazterketa prebenitzeko programak eta jarduerak garatzea.
b)Autonomia defizitak edo gizarte arriskua dituzten kolektiboei zuzeneko arreta ematea, ingurune irekiko programen bitartez, egoitza izaerakoak ez diren zentroetan edo aldi baterako egoitza-zentroetan.
c)Premia bereziak dituzten populazio sektoreetarako ekipamendu komunitarioen kudeaketa.
Antolaketari dagokionez, berariazko gizarte zerbitzu komunitarioek, lurralde-berdintasunaren eta errentagarritasun sozialaren irizpideei begiratuta, udalez gaindiko izaera eduki ahalko dute, gizarte zerbitzuen sistema galiziarraren plangintzaren eta antolaketaren arabera, eta haien prestazioa autonomia erkidegoak berak ere hartu ahalko du bere gain, zerbitzu horien izaera dela eta, udalez gaindikoak izateagatik edo behar bezala justifikatutako beste inguruabar batzuengatik sistemaren plangintzan horrela aurreikusten denean.
3.3.4. Gaztela eta Leon
Gizarte zerbitzuen katalogoak, abenduaren 11ko 58/2014 Dekretuaren bidez arautuak, hainbat zerbitzuren titularitatea edo tokiko administrazioari, edo administrazio autonomikoari, edo biei esleitzen dizkie. Honako hauek dira administrazio sozialari esklusiboki esleitzen zaizkion funtsezko prestazioak:
-Gizarteratzeari buruzko informazio espezializatuko zerbitzua.
-Haurren babeserako familia-laguntzako zerbitzua.
-Telelaguntza.
-Etxez etxeko laguntza.
-Larrialdi sozialeko egoeretan, biziraupeneko oinarrizko beharrizanetarako prestazio ekonomikoa.
Gainera, katalogoak oinarrizko laguntzari funtsezkoak ez diren prestazioen multzo zabala esleitzen dio, eta ezartzen du funtsezko prestazio batzuk udal titularitatekoak nahiz autonomia erkidegoaren titularitatekoak izan daitezkeela. Horien artean, honako hauek aipa ditzakegu:
-Gizarte zerbitzuetako sistemaren eskubide eta baliabideei buruzko informazio zerbitzua.
-Kasuetan balioespena egiteko, orientazioa emateko eta plangintza eta jarraipena egiteko zerbitzua.
-Mendetasun-egoerarako prebentzio zerbitzua.
-Bizi-proiektua egiteko laguntza-zerbitzua.
-Haurrei laguntza teknikoa emateko zerbitzuak, haiek babeste aldera.
-Ezgaitasuna duten pertsonentzako eguneko zentroetako arreta zerbitzua.
-Mendetasun egoeran dauden adineko pertsonentzako eguneko zentroetako arreta zerbitzua.
-Indarkeriaren biktimei emergentzia zerbitzuetan, harrera-etxeetan eta etxebizitzetan arreta emateko zerbitzua.
-Egoitza-arretaren zerbitzua edo etxebizitzakoa desgaitasuna duten pertsonentzat.
-Egoitza-arretako zerbitzua, zainketa sozial eta sanitarioekin, susperraldiko egoeran dauden pertsonentzat.
-Egoitza-arretako zerbitzua mendetasun egoeran dauden adineko pertsonentzat.
Antolaketa funtzionalari dagokionez, gero aipatzen denez, sistemak bi maila dauzka:
-Lehenengoa oinarrizko gizarte ekintzako lantaldeei dagokie; lantalde horiek beren jarduera gizarte ekintzako zentroen bitartez garatuko dute (gizarte ekintzako zerbitzu horiek Euskal Autonomia Erkidegoko oinarrizko gizarte zerbitzuen parekoak dira), eta gizarte ekintzako barruti deitutakoen lurralde-oinarriarekin.
-Bigarren maila diziplina anitzeko lantaldeek osatzen dute; lantalde horiek gizarte ekintzako eremu bakoitzean ezarrita daude.
Bi lantalde horien titularitatea eta kudeaketa gizarte zerbitzuen arloan eskudunak diren tokiko entitateei egokituko zaizkie.
3.3.5. Gaztela-Mantxa
Gaztela-Mantxako oinarrizko laguntzarako gizarte zerbitzuen lurralde-antolaketa aztertzerakoan aipatzen den bezala, bi motatako gizarte zerbitzuetako eskualdeak daude: PRAS eskualdeak (gizarte ekintzako erregio plana), 5.000 biztanletik beherako udalek osatuak, eta plan itunduko eskualdeak, zeinak, batetik, biztanle gehiagoko udalak baitira eta, bestetik, kudeaketa-gaitasun handiagoko udalak baitauzkate. Plan itunduko eskualdeetan, Udalak baliabide gehiago jartzen ditu PRAS eremuetan baino; horrek berarekin dakar profesional gehiago edukitzea eta esku-hartze teknikorako gaitasun handiagoa edukitzea. Zerbitzu horren eginkizunak eta edukiak eskualde motaren araberakoak dira:
-PRAS eskualdeak. 5.000 biztanletik beherako udal guztiak gisa horretako eskualdeetan daude, bai eta 20.000 biztanletik beherako udal gehienak ere. PRAS eskualde bakoitzean gutxienez ere gizarte-laneko profesional bat dago, Gaztela-Mantxako Juntak kontratatua (batzuetan bi ere egon daitezke), eta batzuetan (ez gehienetan) gizarte hezitzaileak badaude eta administrari laguntzaile bat ere badaude. Gizarte langileak Juntako langile funtzionarioak dira; hezitzaileak eta administrazioko langileak, berriz, Juntako langile ez-funtzionarioak dira, Juntaren eta Udalaren nahiz Mankomunitatearen arteko hitzarmen baten bidez finantzatzen direnak. 2012ra arte, PRAS batzuetan, udal batzuek udaleko gizarte zerbitzuak indartu zituzten hezitzaileak edo gizarte langile bat edo beste gehiago kontratatuz, Udalaren diruarekin. Hala eta guztiz ere, udalek pairatu dituzten aurrekontu-murrizketak direla eta, udalek zuzenean kontratatutako profesional horiek ia desagertu egin dira eskualde horietan.
-Plan itunduko eskualdeak. 20.000 biztanletik gorako udalei dagozkie, bai eta populazio txikiagoa duten beste batzuei ere. Eremu horien tamaina handiagoa dela-eta eta Udalak gizarte zerbitzuak kudeatzeko gaitasun eta konpromiso handiagoak dituenez, langileen zuzkidura handiagoa da hemen PRAS eskualdeetan baino. Hartara, esate baterako, plan itunduko eskualde guztietan hezitzaileak dauzkate (PRAS eremuetan, berriz, ez da gauza bera gertatzen), eta, oro har, langile profesional espezializatu gehiago dauzkate (psikologoak, esate baterako, batzuetan), bai eta kudeaketarako langile gehiago ere.
Etxez etxeko laguntza-zerbitzua dela eta, hitzarmen berezi bat dago autonomia erkidegoko gobernuaren eta udal bakoitzaren artean; hori dela eta, zerbitzu horretako langileek tokiko administrazioan kontsiderazio desberdina daukate eta harekiko lotura ere desberdina dute. Etxez etxeko laguntza zerbitzuaren kudeaketa-moduan salbuespen bat badago, Albacete probintziarena, zeren eta bertan gizarte zerbitzuen partzuergo probintzial bat bai baitago, eta haren indarrez diputazio probintziala da bertan landa eskualdeetako etxez etxeko laguntza zerbitzuetako laguntzaile guztiak gainbegiratzen eta kontratatzen dituena; hori dela eta, probintzia horretan zerbitzu hori kalitate handiagokoa da eta gainerako probintzietan baino kontrolatuago dago, horietan zerbitzuak udal bakoitzaren menpe baitaude.
Lurralde antolaketa eta langileen zuzkidurarako sistema hori direla eta, gaur egun esan daiteke autonomia erkidego guztietan benetan bermatuta dauden lau zerbitzu edo gutxieneko prestazio daudela:
-Informazioa eta orientazioa.
-Azterketa, balioespena eta lagun egitea.
-Etxez etxeko laguntza.
-Telelaguntza.
-Familiarekiko edo bizikidetasun-unitatearekiko arreta, lehen “familia heziketa” esaten zitzaiona (prestazio tekniko hori bermatuta dago soilik hezitzaileak dauden tokietan, eta ez dira gehienak).
Aipa daiteke, gainera, ezen, 2012ra arte, oinarrizko osasun laguntzako prestazioak —gizarte bazterketako egoeretarako laguntza integralarekin eta parte-hartze komunitarioa sustatzekoarekin lotutakoak— Gaztela-Mantxako Juntak berak udalei ematen zizkien diru-laguntzen bitartez gauzatzen zirela, kasuan kasuko ekintza proiektua aldez aurretik aurkeztuta. Udalek, oro har, elkarteak, hirugarren sektoreko entitateak edo enpresak azpi-kontratatzen zituzten proiektu horiek egiteko, behin kasuko udalari haiek aurrera eramateko diru-laguntza erregionala eman ondoren. Jarduketa eta prestazio “bermatu” horiek ia desagertu egin dira, azken legegintzaldi honetan horretarako aurrekontu-partidak kendu edo arras gutxitu direlako.
3.4.1. Nafarroako Foru Komunitatea
Nafarroan, oinarrizko gizarte zerbitzuetako langileen ratioak partzialki lotuta daude zerbitzu horien finantzaketarekin. Zerbitzuak, aurrerago aipatzen den bezala, udalek eta Foru Komunitateko Gobernuak elkarrekin finantzatzen dituzte.
Horri dagokionez, erkidegoko Gobernuak jartzen duen finantzaketaren tarte finkoa lurralde bakoitzean nahitaezko lau programak garatzeko beharrezkoak diren oinarrizko osasun laguntzako lanbide arteko lantaldeen bitartez finkatzen da. Hurrengo taulan ikus daitekeen bezala, ezarrita dago ezen, esate baterako, 5.000 eta 7.000 biztanle bitarte dituen udal batek gutxienez ere 1,5 gizarte langile, administrari 1, 2,5 familia langile eta gizarte hezitzaile bat eduki behar dituela (programen arabera: 1,5 gizarte langile eta administrari bat harrera-programarako; 0,5 gizarte langile eta 2,5 familia langile nor bere buruaz baliatzeko programarako; 0,5 gizarte hezitzaile haurren programarako, eta 0,5 gizarte hezitzaile gizarteratze programarako).
19. taula.
Nafarroa. Oinarrizko osasun laguntzako Lanbide arteko gutxieneko lantaldeak, populazio tarteen araberako programetan
Harrera |
Autonomia pertsonala eta mendetasunerako arreta |
Haurrak |
Sartzea |
Guztira |
|
< 5.000 bizt. |
0,75 gl. |
0,25 gl. |
0,25 gh. |
0,25 gh. |
1 gl. |
5.000 eta 7.500 biztanle bitarte. |
1 gl. |
0,5 gl. |
0,5 gh. |
0,5 gh. |
1,5 gl. |
7.500 eta 10.000 biztanle bitarte. |
1 gl. |
0,5 gl. |
0,25 gl. |
0,25 gl. |
2 gl. |
10.000 eta 15.000 biztanle bitarte. |
1,25 gl. |
0,75 gl. 3,5 fl. |
0,25 gl. 0,75 gh. |
0,25 gl. |
2,5 gl. |
15.000 eta 20.000 biztanle bitarte. |
1,5 gl. |
1 gl. |
0,5 gl. |
0,5 gl. |
3,5 gl. |
20.000 eta 30.000 biztanle bitarte. |
1,5 gl. |
1 gl. |
0,75 gl. |
0,75 gl. |
4 gl. |
30.000 biztanletik gora |
2 gl. |
1 gl. |
0,5 gl. |
0,5 gl. |
(4 gl. |
Profesionalak: gl= gizarte langilea; adm=administraria; fl= familia langilea; gh=gizarte hezitzailea.
3.4.2. Katalunia
Zerbitzu gehienetan, gizarte zerbitzuen zorroak ezartzen du “zerbitzua eman ahal izateko behar adina profesional edukiko direla, kopuruari eta profilari erreparatuta”. Batzuetan, ordea, zerbitzu horiek eman behar dituzten langileen ratioak eta kualifikazioa ere ezartzen dira.
-Gizarte arretaren oinarrizko zerbitzuari dagokionez –“pertsonen gizarte ongizatea hobetzeko eta integrazioa errazteko ekintza profesionalen multzo antolatu eta koordinatua, lantalde teknikoen bitartezkoa”–, hiru gizarte langileren eta bi gizarte hezitzaileen ratioa ezartzen da 15.000 biztanle bakoitzeko.
-Honako hauek dira zentro irekiaren zerbitzurako Zorroari buruzko Dekretuak ezartzen dituen langile-ratioak: zuzendari koordinatzaile 1, 0,2tik gorako ratioa: 2 gizarte hezitzaile edo gizarte hezitzaile bat eta gizarte integratzaile bat 20 erabiltzaile bakoitzeko. Aisiarako begiraleak eduki daitezke berariaz jostetakoak eta laguntzakoak diren jardueretarako.
Kataluniako Generalitatearen gizarte zerbitzuetako maparen datuek erakusten dute ezen 2014an langile-ratioak, batez beste, lurralde osorako, legean ezarritakoaz behera daudela doi-doi, eta 2,88 gizarte langile eta 1,78 gizarte hezitzaile daudela 15.000 biztanle bakoitzeko.
3.4.3. Galizia
Martxoaren 16ko 99/2012 Dekretuak, gizarte zerbitzu komunitarioen edukiaren eta funtzionamenduaren oinarrizko alderdiak finkatzeaz edo arautzeaz gainera, haien langile-zuzkidurarako irizpideak ezartzen ditu, eta gizarte zerbitzu komunitarioen eta Galiziako gizarte zerbitzuen sistemaren gainerakoaren arteko koordinazio operatibo egokirako oinarriak ezartzen ditu. Sistemarako sarbide unibertsal eta doakorako bermea eraginkor egite aldera, eta zerbitzu profesionalak lurralde osoan emateari begira, dekretuak ezartzen du nahitaezkoa dela gizarte zerbitzu komunitario guztietan pertsona eta talde guztien eta erkidegoaren gizarte ongizatearen arloko balioespen, orientazio eta informazio programa garatzea, eta erabiltzaileei erreferentziako profesional bat esleitzea; gizarte langile bat, hain zuzen.
Zerbitzu horiek emateko beharrezkoa den langile-zuzkidura zedarritze aldera, dekretuak lehenbizi oinarrizko gizarte zerbitzu komunitarioetako lantalde tekniko edo “jarduketa unitate” motak definitzen ditu. Hartara, jarduten duten eremu sozialaren eta udalaren arabera, honako lantalde profesional motak definitzen dira:
a)Gizarte laneko unitateak (UTS).
b)Gizarte laneko eta heziketako unitateak (UTES).
c)Esku-hartze sozialerako diziplina arteko unitateak (UNIS).
Oro har, honako hauek dira gutxieneko zuzkidurarako aplikatuko diren irizpideak:
-Gizarte laneko unitateetan (UTS), gizarte langile bat badagoela bermatuko da.
-Gizarte laneko eta heziketako unitateetan (UTES) gizarte laneko eta gizarte heziketako titulua duten pertsonak arituko dira.
-Esku-hartze sozialerako diziplina arteko unitateetan (UNIS), bermatuko da, gainera, goi mailako titulua edo Psikologiako, Soziologiako edo gizarte zerbitzu komunitarioetan garatutako programekin lotutako gaietan unibertsitate-gradua duen pertsona bat egotea, gutxienez.
Gizarte zerbitzuen mapa eta plan estrategikoa onesten eta argitaratzen ez diren bitartean, oinarrizko gizarte zerbitzu komunitarioetako giza baliabideen zuzkidurarako erreferentzia gisa ezartzen da 99/2012 Dekretuko I. eta II. eranskinetan ezarritako plangintza, abiapuntutzat hartuta udaletako eremu sozial moten araberako sailkapena eta udal eta eremu mota bakoitzerako lantalde teknikoen edo jarduketa-unitateen definizioa. Eranskin horiei dagokienez, oinarrizko gizarte zerbitzu komunitarioen jarduketa-unitateen zuzkidura ez da bera eremu mota desberdinetan (ikus lurralde-antolaketari buruzko atala, dauden arlo mota desberdinei buruzko azalpen xeheagoa izateko). Hiri-eremuetan, oro har, 8.000 biztanle bakoitzeko teknikari bateko ratioa aplikatuko da; erdi-hiriko eremuetan edo metropoli eremuetan, berriz, gutxieneko zuzkidura unitate ereduaren eta populazio-tarteen araberakoa izango da.
20. taula
Galiziako erdi-hiriko eremuetako eta metropoli eremuetako profesionalen zuzkidura
Biztanle |
Unitate eredua |
Gizarte |
Hezitzaileak |
Psikologoak/soziologoak edo goi mailako tituludun egokiak |
Admin. |
20.000-40.000 |
UNIS, hirikoa, errefortzuarekin |
3-5 |
2-3 |
1 |
2-3 |
15.000-25.000 |
UNIS, hirikoa |
2-3 |
1-2 |
1 |
1-2 |
10.000-15.000 |
UTES |
2 |
1 |
* |
1 |
10.000 baino gutxiago |
UTS |
1-2 |
** |
* |
0-0,5 |
*Arloko multzoaren populazioaren arabera finkatuko da.
**Udal mugakideekiko baterako kudeaketa bilatuko da.
Landa eremuetako eta dispertsio handiko eremuetako udalentzat ere gutxieneko zuzkidura batzuk ezartzen dira; oro har, figura profesional berak jasotzen dira.
21. taula
Galiziako landa eremuetako profesionalen zuzkidura
Biztanle |
Unitate eredua |
Gizarte |
Hezitzaileak |
Psikologoak/soziologoak edo goi mailako tituludun egokiak |
Admin. |
12.000-20.000 |
UNIS, landa |
2-3 |
1-2 |
1 |
1-2 |
5.000-12.000 |
UTES |
1-2 |
1 |
* |
1 |
5.000 baino gutxiago |
UTS |
1-2 |
** |
* |
0-0,5 |
*Arloko multzoaren populazioaren arabera finkatuko da.
**Eremuarekin lotutako hezitzaileen laguntza izango dute.
22. taula
Galiziako dispertsio handiko landa eremuetako profesionalen zuzkidura
Biztanle |
Unitate eredua |
Gizarte |
Hezitzaileak |
Psikologoak/soziologoak edo goi mailako tituludun egokiak |
Admin. |
2.000-5.000 |
UTS |
1-2 |
** |
* |
0-0,5 |
2.000 baino gutxiago |
Gizarte langile baten presentzia erregularra bermatuko da. Udalen arteko lankidetzarako molde malguak bultzatuko dira, profesionalak eta programak parteka ditzaten. |
||||
Oro har, udalen arteko lankidetarako molde malguak bultzatuko dira, profesionalak eta programak partekatzeko; horretarako, zuzkidurak sendotuko dira gizarte zerbitzuen lurralde-eskaintzan gerta daitezkeen desorekak konpentsatzeko. |
*Arloko multzoaren populazioaren arabera finkatuko da.
**Eremuarekin lotutako hezitzaileen laguntza izango dute.
Dekretuak, etxez etxeko laguntza zerbitzuen finantzaketarako irizpideak ezartzerakoan, estaldura-ratio batzuk ezartzen ditu, udalaren tamainaren arabera finkatzen direnak: dispertsio handiko landa eremuetan 75 biztanle bakoitzeko bizikidetasun unitate artatu batetik hasi eta 30.000 biztanletik gorako eremuetan 500 biztanle bakoitzeko bizikidetasun unitate artatu batera bitarte.
3.4.4. Gaztela eta Leon
Gizarte Zerbitzuei buruzko 16/2010 Legeak aurreikusten du erregelamendu bidez garatuko direla CEAS deitutakoen lantaldeetako langile-osaera; oraingoz, ordea, garapen hori ez da egin. Bere aldetik, gizarte zerbitzuen katalogoak ez du gutxieneko intentsitaterik jasotzen zentro horiek eskaintzen dituzten prestazioetarako, salbu eta etxez etxeko laguntza zerbitzuaren kasuan, non ez baita langile-ratiorik ezartzen, baizik eta ordutegi-intentsitate gutxieneko jakin batzuk, bai mendetasun egoeran dauden pertsonentzat, non funtsezko prestaziotzat jotzen baita, etxez etxeko laguntza zerbitzuen araudian ezarritako irizpideei jarraituz, bai gainerako kasuetan ere, non aukerako prestazio bat bai baita.
3.4.5. Gaztela-Mantxa
14/2010 Legea ez denez garatu, eta, zehazkiago, ez plana, ez mapa, ez eta gizarte zerbitzuen katalogoa ere egin ez direnez, ez dago oinarrizko laguntzako zerbitzuetarako gutxieneko zuzkidura edo ratiorik, Mendetasunaren Arretarako Sistema Nazionalean etxez etxeko laguntza zerbitzuetarako, esate baterako, ezartzen diren gutxieneko intentsitateez harantzago.
3.5.1. Nafarroako Foru Komunitatea
15/2006 Legeak dakarren oinarrizko alderdietako bat da Nafarroako Foru Komunitateko lurralde-kohesioaren alde lan egiteko beharraren aitorpena. Horretarako, herritarrengandik hurbil egongo zen egitura bat behar zen, sistemarako sarbide unibertsala bermatuko zuena. Helburu horiek lortzeko eta lehen aurkeztutako hiru egitura-maila oinarrizkoak (oinarrizko gizarte zerbitzuak, gizarte zerbitzuetako zentroak eta gizarte zerbitzu espezializatuak) abiapuntu hartuta, legeak gizarte zerbitzuetarako lurralde antolaketa berariazkoa ezartzen du, zeina, nolanahi ere, oso oinarrituta baitago lehendik dagoen eskualdeen eta udalen mankomunitateen egitura batean.
Antolaketa berri hori maiatzaren 17ko 33/2010 Foru Dekretuan garatu zen; haren bidez, Nafarroako Foru Komunitateko gizarte zerbitzuen zonifikazioa ezartzen da. Arau horretatik aurrera, Nafarroak gizarte zerbitzuen esparrurako daukan lurralde-egiturak gizarte zerbitzuen 44 eskualde dauzka (udalen hainbat mankomunitatek osatuak), zeinak gizarte zerbitzuen sei barrutitan biltzen baitira.
Eskema horretan, barrutiek bost eta hamabi oinarrizko eskualde bitarte hartzen dituzte, eta oinarrizko eskualde bakoitzak 22 udalerri dauzka, batez beste. Barrutien populazioaren tamaina askotarikoa da: Ipar-ekialdean 20.193 biztanlekoa da, eta Iruñerriko barrutiak, berriz, 357.957 biztanle dauzka –Foru Komunitateko populazioaren %55–. Gizarte zerbitzuetako oinarrizko eskualdeen batez besteko tamaina 15.000 biztanlekoa da, baina logikoki haien tamaina erreala dauzkan udalerrien kopuruaren eta tamainaren araberakoa da. Hartara, Altsasuko osasun eskualdeak Altsasu, Olazti eta Ziordia udalerriak hartzen ditu; Doneztebekoak hamahiru udalerri hartzen ditu (Bertizarana, Donamaria, Doneztebe, Elgorriaga, Eratsun, Ezkurra, Ituren, Labaien, Oitz, Saldias, Sunbilla, Urrotz eta Zubieta). Oinarrizko eskualdeetatik bost —guztiak ere Iruñeko eta Iruñeko eskualdeko barrutikoak: Aranguren, Barañain, Burlata, Iruña eta Eguesibar— udalerri bakarrekoak dira, eta udalerriak ez dira inoiz ere oinarrizko eskualde batean baino gehiagotan banatzen.
Antolaketa horretaz gainera, arauak ezartzen du “gizarte zerbitzuetako distrituak” egonen direla, zeinak gizarte zerbitzuetako eskualdeen elkarte bat baitira, eskualdeaz gorako esparruko zerbitzuak partekatzeko sortuak. Gaur egun, bi barrutitarako —Lizarra eta Ipar-mendebaldea— distrituak izendatu dira. Hala eta guztiz ere, lurralde-izendapen hori ez da praktikan gauzatu inongo zerbitzu edo eginkizun partekatutan, eskualde horietako profesionalekin izandako bileretan konprobatu ahal izan dugun bezala. Horrenbestez, lurralde-izendapen hutsa dira.
Aipa daiteke, bestalde, ezen lurralde-antolaketa horretaz aparte, Nafarroak tresna bat falta duela —Euskal Autonomia Erkidegoko gizarte zerbitzuen maparen gisakoa—, gutxieneko zuzkidura edo estaldurak ezarriko dituena, lurralde osoaren edo haren lurralde-unitateen mailan, Zorroak bermatzen dituen zerbitzuetarako.
3.5.2. Katalunia
Arestian aipatu den bezala, lehenengo arreta mailako prestazioaren —oinarrizko gizarte zerbitzuak— eskumena udalena da, eta horiek zerbitzu horiek sortu eta kudeatzeko betebeharra daukate, gizarte zerbitzuen zorroaren eta kasuko plan estrategikoaren arabera. Eskualdeetako kontseiluek hogei mila biztanletik beherako udalak ordezten dituzte oinarrizko gizarte zerbitzuetako eskumen berekien titularitatean, udal horiek zerbitzuak zuzenean edo modu mankomunatuan beren gain hartzeko modurik ez dutenean.
Gizarte arretarako lehenengo banaketa administratiboa eta unitatea gizarte zerbitzuetako oinarrizko eskualdea da (ABSS, hemendik aurrera), zeina 20.000 biztanleko gutxieneko populazio baten inguruan antolatzen baita. Horren titularra udala edo komarka izan daiteke.
23. taula
Katalunia. Gizarte zerbitzuen oinarrizko eskualdeen lurralde-antolaketa
Udalak |
ABSSaren titularra |
Lurralde-deszentralizazioa |
|
+20.000 biztanle |
Udalerria |
Gizarte zerbitzuetako zentroak, zerbitzuak eta arretarako oinarrizko lantaldeak |
|
-20.000 biztanle |
Komarka edo udalak elkartzeko erakundea |
Eskumen- |
Arretarako oinarrizko lantaldeak |
Eskumen- |
Udalerria |
20.000 biztanletik gorako udalerrietan, ABSS bat baino gehiago sor daiteke, populazioaren eta beharrizan sozialen arabera. Errealitatea da, ordea, inongo udalerrik ez duela eskualde bat baino gehiago. Hurbiltasuneko zerbitzua emateko eta gizarte zerbitzuen sistemarako sarbidea errazteko, udal batzuek zentroak, zerbitzuak edo lurraldean deszentralizatuta dauden oinarrizko laguntzako lantaldeak sortzearen alde egin dute. Haiek sortzeko irizpideak ez dira homogeneoak izan, eta errealitate geografiko desberdinei (auzoak, distrituak, tokiko entitate deszentralizatuak eta abar) erantzun diete, edo/eta lehentasun politikoei. Ezarpen prozesua dela-eta ez da behar adinako ebaluazioa egin, efizientzia-terminoetan; are gutxiago beharrizanen banaketari eta prebalentziari dagokienez.
20.000 biztanle baino gutxiagoko udalerriak batera biltzen dituzten komarken kasuan, egoera konplexuagoa da, eta denboran zehar zenbait kudeaketa-eredu garatu dira. Laburbilduz, oinarrizko eremua antolatzeko hiru modu desberdin aurki ditzakegu, aurreko taulan deskribatutako elementuen konbinaketa zein den:
a)Komarkako Kontseilua da titularra, eta zerbitzuak kudeatu eta langileak kontratatzen ditu. Komarkako udalerriak artatzen dituzten arretarako oinarrizko lantalde bat edo gehiago dauzka. Hurrengo atalean deskribatzen da zerbitzua halakoetan nola finantzatzen den.
b)Komarkako Kontseiluak udalen esku uzten du zerbitzuen kudeaketa eta langileen kontratazioa, eta honako eginkizun hauek gordetzen ditu berarentzat: plangintza eta finantzaketaren eta kudeaketaren gaineko kontrola.
c)Udalek mankomunitate bat edo elkarte gisako tokiko entitate boluntario bat sortzen dute, zeina gizarte zerbitzuen kudeaketaz arduratzen baita. Egiazki, gutxiengo baten aukera da, baina bidea ematen du, batzuetan, bi egoera mota jakinetan balio erantsi handia emateko:
•Udalek zerbitzuak mankomunatuta edukitzeko tradizio handia izan eta jada egitura juridiko eta teknikoa daukatenean. Horixe da Mancomunitat de la Plana izenekoaren kasua, non Bartzelonako Probintziako Osonako Komarkako hamabi udal biltzen baitira.
•Komarka berean bi ABSS daudenean (komarka esparrukoa eta komarkako hiriburukoa), masa kritikoa handitu behar dutenak beren eraginkortasuna eta efizientzia hobetzeko. Hartutako konponbidea kasuren batean izan da gizarte zerbitzuen eskumenak bere gain hartzen dituen administrazio titularren arteko partzuergo bat sortzea. Adibiderik onena Gironako Probintziako Consorci d’Acció Social de La Garrotxaizenekoa da, Oloteko Udalak eta Komarkako Kontseiluak osatua.
Kataluniako 2014ko gizarte zerbitzuen maparen arabera, Sistemaren egiturak 62 oinarrizko udal eskualde eta 41 oinarrizko komarka-eskualde dauzka.
24. taula
Katalunia. Gizarte zerbitzuen oinarrizko eskualdeen kopurua eta populazioa
Gizarte zerbitzuen oinarrizko eremuak |
Biztanleak |
Gizarte |
|
Udalerrikoak |
62 |
5.243.220 |
84.568 |
Eskualdekoak |
41 |
2.275.683 |
55.504 |
Guztira |
103 |
7.518.903 |
72.999 |
ABSS baten batez besteko dimentsioa 73.000 biztanle ingurukoa da, baina aipatu beharra dago Badia del Vallèseko 13.553 biztanleko gutxienekotik (gutxienez ere 20.000 biztanle egoteko arauaren salbuespena dena) Bartzelonako 1.602.386 biztanleko gehienekora bitarte tamaina askotako kasuak daudela. Komarketako ABSSen kasuan ere, askotarikoak daude: Alta Ribagorçako komarkak 3.873 biztanle dauzka; Vallès Orientalekoak, berriz, 291.974 biztanle ditu.
Oinarrizko osasun laguntzako gizarte zerbitzuak emateko administrazioen arteko lankidetza-formulei dagokienez, argitasunak emate aldera, Bartzelonako Gizarte Zerbitzuen Partzuergoaren kausa aipa daiteke.
Bartzelonako Udal Gutunak Gizarte Zerbitzuen Partzuergoa sortzen du, Bartzelonako Udalak eta Kataluniako Generalitateak osatua. Bartzelonako esparruko gizarte zerbitzuen kudeaketaz arduratu behar du; honako hauetaz, bereziki:
-plangintza orokorra lantzea;
-generalitateko Gobernuari proposatzea Bartzelonako udalerrian gizarte zerbitzuak ematen dituzten entitate, zerbitzu eta establezimendu publiko nahiz pribatuen araupetzea;
-zerbitzu espezializatuak programatu, eman eta kudeatzea;
-herritarrentzako informazioa antolatu eta gizarte zerbitzuen antolaketa- eta plangintza-eginkizunetarako laguntza informatiboa, ebaluaziokoa eta estatistikoa ematea.
Gizarte Zerbitzuen Partzuergoko gobernu organoetan, Kataluniako Generalitateak ordezkarietatik edo botoetatik bosten hiru dauka, eta Bartzelonako Udalak bosten bi.
Partzuergoa ekimen aitzindaria da saiheste aldera Administrazioak lurralde berean maila desberdinetako jarduketak izan ditzala lankidetzaren eta baterako erabakien ikuspuntutik. Helburua izan da bikoiztasunak saihestea, artatutako pertsonen beharrizanak artatzea eta haien ibilbideak erraztea, bereziki oinarrizko osasun laguntzatik laguntza espezializaturakoak. Ebaluazio formalik ez dagoen arren, nabarmendu beharra dago Partzuergoaren ezarpena ez dela guztiz garatu, eta bereziki oinarrizko gizarte zerbitzuak ez direla bertan integratu. Momentuz, haien gizarte zerbitzuetako 40 zentroak erakunde autonomo baten pean daude, ez Partzuergoaren pean, eta horrek dakar Bartzelonako hirian administrazio eskudunen bikoiztasuna gertatzea, eta harremanen eta transakzio-kostuen arloetako arazoak ere agertzen dira.
Esperientzia horren balorazio gisa, Kataluniako ikuspegitik, aipa daiteke partzuergoak aukera bat izan daitezkeela gizarte zerbitzuen mailen araberako egungo banaketaren eragin negatiboak gainditzeko, bai eta haien gobernantza eta koordinazio arazoak gainditzeko ere. Haien alde ona da ez dutela lege-aldaketarik behar administrazioetako bakoitzaren eskumen-esparruari dagokionez, baina kudeaketaren arloko konplexutasun elementuak biltzen dituzte; esate baterako, erabaki eraginkorrak hartzeko egiturak eduki behar izatea eta organigrama exekutibo gainjarriak garatzeko arriskua.
3.5.3. Galizia
Aipatu den bezala, autonomia erkidegoari dagokio Galiziako gizarte zerbitzuen plangintza orokorra. Hala eta guztiz ere, abenduaren 3ko 13/2008 Legeak nola edo halako tarte bat uzten die udalei beren plangintza egiteko, betiere beren lurralde-esparruan autonomia erkidegoak onetsitako plangintza estrategikoa osatzera orientatua, udaletako gizarte zerbitzuen plan eta programen bitartez. Horri dagokionez, autonomia erkidegoaren araudiak gizarte zerbitzuen plangintzarako erreferentziako lurralde-unitate gisa gizarte eremua ezartzen du, eta hori definitzen du adierazle sozial, ekonomiko eta demografikoei erreparatuta, baliabideen banaketa orekatua errazteko eta herritar guztiei gizarte zerbitzuetarako sarbidean aukera berdintasuna bermatzeko, edozein tokitan bizi direla ere.
Nahiz eta legeak aurreikusten duen gizarte zerbitzuen Galiziako mapa onestea, non gizarte eremuak definituko baitira eta Galiziako lurraldean zentroetarako eta zerbitzuetarako zuzkidurak ezarriko diren, mapa hori oraindik ere ez da egin. Hala eta guztiz ere, martxoaren 16ko 99/2012 Dekretuak, gizarte zerbitzu komunitarioak eta haien finantzaketa arautzen dituenak, norabide horretan aurrerapenen bat egin du, gizarte eremuak definitu baititu, nahiz eta definizio horrek soilik balio duen gizarte zerbitzu komunitarioen zuzkidura definitzearen eraginetarako eta behin-behineko balio batekin, Galiziako gizarte zerbitzuen sistemaren plangintzarako tresnak onesten ez diren bitartean: Galiziako Gizarte Zerbitzuetako Mapa eta Gizarte Zerbitzuetako Plan Estrategikoa, azken hori ere onetsi gabe baitago.
Gizarte zerbitzu komunitarioen plangintzarako erreferentziako gizarte eremuek udalak hartzen dituzte zerbitzuak emateko oinarrizko unitate gisa, eta haiek sailkatzen eta multzotan biltzen dituzte populazio-irizpideen eta irizpide sozial eta geografikoen araberako barrutitan. Era berean gizarte zerbitzuen lurralde-antolaketa bat dator ia guztiz udalen antolaketarekin, zeren eta multzoen edo mankomunitateen kasuetan izan ezik —eta horiek minoritario eta boluntarioak dira— udal bakoitzak gizarte zerbitzuak beren udalerrian ematen ditu, eta ez du erreferentzia komunik edo antzekotasunik hezkuntza sistemaren edo osasun sistemaren lurralde-antolaketarekin. Guztira, dekretuan 61 eremu ezartzen dira, sei kategoria edo mailatan bilduta.
Gizarte eremuen tipologia definitzen da tamainaren, dentsitatearen eta biztanleen dispertsioaren araberako irizpideetan oinarrituta, bai eta mendetasun, zahartze eta desgaitasun adierazleen araberako irizpideetan oinarrituta ere (martxoaren 16ko 99/2012 Dekretuko I. eranskina), eta honako sailkapena ezartzen da:
-Hiri-eremuak: zazpi, guztira. Halakotzat hartzen dira honako udalak: A Coruña, Santiago de Compostela, Ferrol, Lugo, Ourense, Pontevedra eta Vigo (Galiziako zazpi hiriak).
-Metropoli-eremuak: hiri-eremu jakin batzuetatik hurbil daude, eta haiekiko lurralde-jarraitutasuna dute; edo haien eragin ekonomiko, demografiko eta sozialaren mende daude zuzenean. Gisa horretako lau eremu ezartzen dira.
-Eremu sasi-hirikoak: metropoli-eremuen antzekoak dira, baina ez dago jarraitutasun fisiko edo lurraldekorik hiri-eremuekin, edo ez daude hiri-eremuen eragin-esparruan. Guztira 9 daude.
-Landa-eremuak: landa-ingurunean ezarritako populazio-guneen berezko ezaugarriak dituzten lurralde-esparruei erreferentzia eginez mugatzen dira. Guztira 35 daude.
-Dispertsio handiko landa eremuak: sei eremu dira, eta beheranzko joera demografiko nabarmena dute, bai eta biztanle-dispertsio handia eta zahartze-adierazle handiak ere.
Oinarrizko osasun laguntzako gizarte zerbitzuak emateko administrazioen arteko lankidetza-formulei dagokienez, Galiziako Gizarte Zerbitzuen Agentzia aipatu beharra dago, bai eta Galiziako Berdintasunaren eta Ongizatearen Partzuergoa ere. Izan ere, Galizian zerbitzuak koordinatzeko edo batera emateko erreferentziako egitura administratiboa Galiziako Berdintasun eta Ongizate Zerbitzuen Partzuergoa da, Galiziako Xuntak eta Galiziako 314 udaletatik 272 udalek eta lau mankomunitatek osatua. Partzuergoan sartzea borondatezkoa da hura osatzen duten administrazio guztientzat.
Erakunde hau funtsezkoa izan da 2006an sortu zen momentutik lurralde-oreka hobetzeko gizarte zerbitzu publikoen eskaintzari dagokionez, bereziki berariazko gizarte zerbitzu komunitarioetan, eta bidea eman du behar adinako estaldura-maila duten kalitatezko zerbitzuak bermatzeko, eta errazago egin du haur eskoletara eta haurrei arreta emateko guneetara iristea, bai eta honako hauetara ere: adineko pertsonentzako eta mendetasuna duten pertsonentzako arreta-guneak (eguneko zentroak, etxebizitza komunitarioak, egoitza-izaerako etxeak eta egoitza txikiak), gizarteratzerako komarkako lantaldeak, gazteentzako informazio eta aholku guneak edo hurbiltasuneko beste zerbitzu batzuk, etxez etxeko jatorduena kasu. Hori guztia oinarritzen da administrazioen arteko lankidetza-formula batean, borondatez atxikitzekoa, zeinaren bidez udalek beren ekipamenduak lagatzen baitituzte, partzuergo horrek kudea ditzan, konpromisoa hartuz finantzaketaren %30 jartzeko; partzuergoak, bitartean, gainerako %70a jasotzen du, administrazio autonomikotik jasotzen dituen finantzaketa-transferentzien kargura eta erabiltzaileengandik hartutako baterako ordainketaren heldu diren diru-sarreren kargura.
Gaur egun, abenduaren 3ko 13/2008 Legearen aldaketaren indarrez, zeina sektore publiko autonomikoaren arrazionalizatzeari buruzko abenduaren 26ko 14/2013 Legearen bitartez gauzatuko baita, bai eta Galiziako Gizarte Zerbitzuen Agentzia sortzen duen eta haren estatutuak onesten dituen martxoaren 20ko 40/2014 Dekretuaren bitartez ere, Galiziako Berdintasun eta Ongizate Zerbitzuen Partzuergoa Galiziako Gizarte Zerbitzuen Agentziak xurgatzeko prozesuan dago; horrekin, jarraitutasuna eman nahi zaio udalekin lankidetzan jarduteko formula horri, gizarte zerbitzuen prestazioa errazteko.
3.5.4. Gaztela eta Leon
Lehen aipatu den bezala, gizarte zerbitzuen oinarrizko mailari dagokionez, Gaztela eta Leongo gizarte zerbitzuetako sistema bi mailatan antolatuta dago lurraldean: gizarte zerbitzuetako eskualdeak (aurrerantzean, ZAS) eta gizarte zerbitzuetako eremuak (ASS). ZAS deitutakoa erreferentziako unitatea da beharrizanak detektatzeko eta gizarte-baliabide eta -zerbitzuak esleitu eta planifikatzeko. Hiri-ingurunerako 20.000 biztanleko modulua ezartzen da, eta landa-ingurunerako, berriz, 10.000koa. Arlo horiek ZAS deitutakoen multzoak dira, eta tokiko entitate bakoitzari dagokio haiek mugatzea. Arlo bakoitzak gutxienez hiru eta gehienez bost ZAS bildu beharko ditu. Lurralde-antolaketa Gaztela eta Leongo gizarte zerbitzuetako maparen bitartez gauzatuko da. Mapa hori garatzeko dago une honetan.
2011n, erkidegoa 189 gizarte ekintzako eskualdetan banatuta zegoan —119 landa eremuetakoak eta 70 hirikoak—, zeinetan guztira 197 gizarte ekintzako zentro (CEAS) baitzeuden, 124 landa eremuetakoak eta 73 hirikoak.
25. taula
CEAS deitutakoen antolaketa Gaztela eta Leonen, probintzien arabera
Probintzia |
Tokiko entitatea |
CEAS kopurua |
Avila |
Udala-Hiriburua |
4 |
Diputazioa |
8 |
|
Burgos |
Udala-Hiriburua |
9 |
Diputazioa |
18 |
|
Aranda de Duero |
2 |
|
Miranda de Ebro |
2 |
|
Leon |
Udala-Hiriburua |
7 |
Diputazioa |
7 |
|
Ponferrada |
3 |
|
San Andres de Rabanedo |
2 |
|
Palentzia |
Udala-Hiriburua |
4 |
Diputazioa-Mankomunitateak |
11 |
|
Salamanca |
Udala-Hiriburua |
8 |
Diputazioa |
14 |
|
Segovia |
Udala-Hiriburua |
3 |
Diputazioa |
10 |
|
Soria |
Udala-Hiriburua |
2 |
Diputazioa |
10 |
|
Valladolid |
Udala-Hiriburua |
19 |
Diputazioa |
13 |
|
Laguna de Duero |
1 |
|
Medina del Campo |
1 |
|
Zamora |
Udala-Hiriburua |
4 |
Diputazioa |
10 |
Iturria: Geuk egina, Gaztela eta Leongo Batzarrak emandako datuekin: www.serviciossociales.jcyl.es.
Antolaketa funtzionalari dagokionez, jada aipatu den bezala, sistemak bi maila dauzka: lehenengoa oinarrizko gizarte ekintzako lantaldeei dagokie, zeinek CEASetan egiten baitute lan (lurralde-esparruaren ikuspuntutik ZASekin bat datoz), eta bigarren maila bat, diziplina anitzeko berariazko lantaldeek osatua (gizarte ekintzako eremu bakoitzean ezarritakoak). Bi lantalde horien titularitatea eta kudeaketa gizarte zerbitzuen arloan eskudunak diren tokiko entitateei egokituko zaizkie.
3.5.5.Gaztela-Mantxa
Sistemaren lurralde-antolaketaren ikuspuntutik, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak ezartzen du udalerria dela oinarrizko laguntzako gizarte zerbitzuak emateko oinarrizko lurralde-unitatea, eta zerbitzu horiek batera emateko moduak baimentzen ditu biztanle kopuru txikia dela-eta zerbitzu horiek udal bakarrak ematerik ez duen kasuetan (askotan gertatzen da hori). Erregioko exekutiboari dagokio lurralde-antolaketa hori ezartzea gizarte zerbitzuen maparen bitartez. Hala eta guztiz ere, mapa hori gaur arte egin ez denez, aplikatzen jarraitzen da abenduaren 28ko 287/2004 Dekretua, Gaztela-Mantxako gizarte zerbitzuen eskualde eta eremuen lurralde-egitura eta Gaztela-Mantxako gizarte zerbitzuen sistema publikoaren egitura funtzionala arautzen dituena.
Hala eta guztiz ere, erkidegoaren lurralde-ezaugarriak eta ezaugarri demografikoak direla eta, oinarrizko laguntzako gizarte zerbitzuak emateko oinarrizko lurralde-unitatea udalerria bada ere, gizarte zerbitzuen ematea, lurraldearen zatirik handienean, udalerrien borondatezko multzoen bitartez antolatzen da (mankomunitateak badaudenean) eta horiek guztiak (handienak izan ezik) autonomia erkidegoak ezarritako gizarte zerbitzuen eskualde eta eremuetan integratzen dira. Hartara, lurralde osoa gizarte zerbitzuen eremuetan banatuta dago, eta haietan gizarte zerbitzuen bi eskualde edo gehiago sartzen dira. 20.000 biztanletik gorako udalerrietan —non kudeaketa berekirako gaitasuna dagoen (hogei inguru dira autonomia erkidego osoan, jada aipatu den bezala)— baizik ez da gertatzen udala izatea gizarte zerbitzuak emateaz arduratzen den tokiko entitatea.
Lehen aipatu den bezala, bi motatako gizarte zerbitzuak daude: PRAS eskualdeak (gizarte ekintzako erregio plana), 5.000 biztanletik beherako udalek osatuak, eta plan itunduko eskualdeak, zeinak, batetik, biztanle gehiagoko udalak baitira eta, bestetik, kudeaketa-gaitasun handiagoko udalak baitauzkate. Plan itunduko eskualdeetan, Udalak baliabide gehiago jartzen ditu PRAS eskualdeetan baino; horrek berarekin dakar profesional gehiago edukitzea eta esku-hartze teknikorako gaitasun handiagoa edukitzea. PRAS deitutako eskualdeak 5.000 biztanletik beherako udal guztiak dira, bai eta 20.000 biztanletik beherako udalen zati handi bat ere. Plan itunduko eskualdeak 20.000 biztanletik gorako udalei dagozkie, bai eta populazio txikiagoa duten beste batzuei ere.
Azaldutako sistemak modu desberdin samarrean dihardu Albaceten, non gizarte zerbitzuen partzuergo probintzial bat bai baitago, diputazio probintzialak eta 93 udalek osatua, eta, funtsean, EELZ deitutakoa eta prestazio osagarri batzuk (etxez etxeko jatorduak, laguntza teknikoa, lagun egitea eta laguntza pertsonala eta abar) ematera bideratua. Eredu hori dela eta, probintzia hori da EELZ delakoaren kudeaketan kalitate handiena lortzen duena, eta zerbitzu hori bertan kontrolatuago dago udal bakoitzaren menpekoa den probintzietan baino.
3.6.1. Nafarroako Foru Komunitatea
Koordinazio-tresnei dagokienez, 15/2006 Legeak xede horretarako bi erakunde ezartzen ditu: Gizarte Zerbitzuen arloko Administrazioen arteko Kontseilua eta Nafarroako Gizarte Laguntzaren Etika Batzordea. Horietatik, lehenengoa orientatuta dago administrazioen arteko koordinaziora, eta honako hauek dira nabarmentzekoak haren eginkizunen artean: plan estrategiko sektorialen garapenari buruz informatzea eta eskumen batzuk toki entitateei eskualdatzeko proposamena egitea, betiere bi aldeak ados daudela.
Hala eta guztiz ere, bi erakunde horien garapena ez da nahikoa izan gizarte zerbitzuen esparruko koordinazio erreala lortzeko; hori dela eta, 9/2015 Foru Aginduaren bitartez, Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren Gizarte Zerbitzuen Oinarrizko Laguntzako Koordinazio Batzordea arautu da. Batzorde hori gizarte zerbitzuen ardura duen Departamentuko sei ordezkarik (gaur egun, Eskubide Sozialetako Lehendakariordetza da) eta oinarrizko gizarte zerbitzuetako barrutien zazpi ordezkarik osatzen dute. Barruti bakoitzaren ordezkaritza txandakakoa izango da, eta bi urtean behin berrituko da eskualdeen artean, Iruñean eta Iruñeko eskualdean izan ezik, non bi ordezkari egongo baitira (bat Iruñekoa eta bestea eskualdekoa).
Agindu horren 3. artikuluari jarraituz, honako hauek dira lau hilean behin (bai eta deialdi bereziak egiten direnean ere) biltzen den batzorde horren eginkizunak:
-Oinarrizko laguntzako gizarte zerbitzuen kalitatea hobetzeko behar, kezka eta ekimenei buruzko eztabaida foro iraunkor bat eratzea.
-Oinarrizko gizarte zerbitzuetan garatzeko ekimen, jarduera eta programenak aztertu eta proposatzea, baita haien jarraipena eta ebaluazioa egitea ere.
-Gizarte zerbitzuetako profesionalen arteko koordinazioari buruzko prestakuntza, informazio eta ebaluazio estrategiak garatzea. Beharrezkoa bada, dauden baliabideak edo zerbitzuak aldatzeko proposamenak ekarriko lituzke horrek.
-Gizarte zerbitzuen gaineko arautegiarekin lotutako irizpide teknikoak aurkeztea, hori kudeatzeko tresnak, eta abar.
-Oinarrizko laguntzako gizarte zerbitzuetan bitarteko materialen, pertsonalen eta prestakuntzakoen beharrari buruzko ekimenak aztertu eta proposatzea.
-Gizarte ekimenean eta zerbitzuetan, administrazioaren eta entitate pribatuen arteko lankidetza indartzeko azterketak eta aholkuen proposamena.
-Gizartearen alorrean erantzun bateratu bat behar duten inguruabar berriak antzematea; elkarrekin aztertzea eta irtenbide tekniko koordinatuak hartzea lanbideko ekimen eremuaren barrenean, lan metodologian ere batera jardunda.
-Ezagupenak trukatzea laguntzako talde formalei eta informalei dagokienez, ahal den neurrian koordinazio prozesuetan sartzeko eta problema zehatzak errazago konpontzeko.
-Zein herritan agertzen diren baliabide eta zerbitzu berriak, haien berri ematea.
-Profesionalei informatzea haien koordinazio jarduerei buruz, bai eta elkarte eta haien eremuko parte-hartze komunitarioko organoei ere, behar diren ekarpenak egin ditzaten.
Hala eta guztiz ere, araudian ezarritako eginkizunak gorabehera, Batzordearen saioek, gaur arte, izaera informatibo hutsa izan dute, eta funtsean mugatu dira Nafarroako Gobernutik barruti bakoitzeko ordezkariei informazioa ematera; horrenbestez, huts handi bat utzi da, orain arte landu ez dena: barruti barneko koordinazioa, Batzordearen eginkizun gehienak eraginkor egingo lukeena (koordinazioa, komunikazioa, beharrizanen detekzioa eta abar). Horretarako, barrutiko koordinazioaren figura arau bidez definitu beharko da (eginkizunekin, helburuekin, egitekoekin eta koordinazio-denbora aitortuarekin), eta horrek, gainera, berarengan hartuko baitu Nafarroako Gobernuarekiko interlokuzioa.
Aipatutakoaz gainera, gaur arte departamentuen arteko bestelako koordinazio-egiturarik ez da garatu, ez eta jarduketa-protokolo orokorrik ere. Egia bada ere barrutietako batzuetan, nola baita haurrei arreta ematekoan, inplikatutako sistema desberdinek (osasuna, hezkuntza, polizia eta abar) esku hartzeko protokoloak jasota daudela, gainerako jarduketa-esparruetan profesionalen borondateaz haratago doazen koordinazio-irizpideak eta konpromisoak falta dira. Gai horietatik guztietatik ondorioztatzen da, horrenbestez, koordinazioarenak jarraitzen duela izaten Nafarroako Gizarte Zerbitzuetako Sistemaren ahuldadeetako bat.
3.6.2. Katalunia
2008tik, Kataluniako Generalitatearen eta ABSSak kudeatzen dituzten toki entitateen arteko harremana programa-kontratuen figuraren bidez gauzatzen da. Kontratu horien oinarria da gizarte zerbitzuetan eskuduna den Generalitateko sailak eta udaletako elkarte-erakundeek (Federació Catalana de Municipis y Associació de Municipis de Catalunya) sinatutako lau urteko esparru-akordioa. Honako hauek dira programa-kontratuen helburuak, esparru-akordioan islatu direnak:
-Gobernuaren eta tokiko erakundeen arteko koordinazio- eta lankidetza-harremanetako konpromisoak artikulatzea.
-Herritarrei zuzendutako zerbitzu publikoen kalitatea hobetzea.
-Baliabide publikoen erabileran efizientzia hobetzea.
-Tokiko entitateekiko harremanetan kultura-aldaketa bat sustatzea, baterako erantzukizunak eta politika sozialen arloko baterako parte-hartzea sustatuz.
Tokiko entitateentzat, aurrerago aipatuko den bezala, programa-kontratuen figura estuki lotuta dago 12/2007 Legeak esleitzen dien oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzaketarekin. Horri dagokionez, udalen helburuak, hiru dira, figura horri dagokionez:
-Lehenengo, oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzaketa-maila bermatzea. Finantzaketa hori, aurrerago esango dugun bezala, ezin da inolaz ere izan, 12/2007 Legeari jarraituz, oinarrizko lantaldeen, programa eta proiektuen eta zerbitzuen zorroak ezartzen dituen etxez etxeko laguntzako eta telelaguntzako zerbitzuen kostuaren %66tik beherakoa.
-Tokiko entitateen bigarren helburua izan da legeak jasotzen duen lau urteko finantzaketa bermatzea. Programa-kontratuak sinatu ziren unera arte, ekarpen ekonomikoa urtero negoziatzen zen, eta tokiko entitateen plangintza eta epe luzeko konpromisoa asko zailtzen zituen segurtasun eza eragiten zuen. Esparru-akordioan lortzen da Kataluniako Generalitateko gobernuak urte anitzeko gastu-konpromiso bat onartzea, lau urtetarako finantzaketa bermatzen duena.
-Azkenik, tokiko entitateek lortu dute zerbitzu espezializatu berekien aitortza eta finantzaketa, haiek programa-kontratuan sartuz, eta jotzea zerbitzu horiek Generalitatearen eskuordetze bidez ematen direla. Horretarako, kontratuak 25 atal (fitxa) ditu gehienez, non udalen gizarte zerbitzuen prestazio eta eginkizunen finantzatzerako betebeharrak jasotzen baitira.
Programa-kontratuak gauzatu gabe uzten duen erronka da udalek ematen dituzten zerbitzuen plangintzarako eta kontrolerako tresna izatea. Fitxa guztietan bete beharreko helburuak eta haiek ebaluatu ahal izateko adierazleak jasotzen diren arren, errealitatean haien formulazioa ez da egokiena esleituta daukaten eginkizunerako; oro har, mugatzen da prozesuaren helburu eta helmugak aipatzera, eta ez ditu jasotzen lortu nahi den emaitzaren eraginari buruzko adierazlerik.
Programa-kontratuaren figuraz gainera, abenduaren 22ko 202/2009 Dekretuak, Kataluniako gizarte zerbitzuen sistemaren arloko parte-hartzerako eta koordinaziorako organoei buruzkoak, 12/2007 Legean jada jasota dauden koordinaziorako eta parte-hartzerako organoak garatzen ditu. Horien artean, nabarmentzekoa da Gizarte Zerbitzuen Kontseilu Nagusia, Gizarte Ongizatearen Koordinazio Kontseilua eta Gizarte Zerbitzuetako Beharrizanen Ebaluaziorako Komitea. Dekretu honek, halaber, gizarte zerbitzuetako udal kontseiluak arautzen ditu, bai eta udalez gaindiko kontseiluak ere, gizarte zerbitzuen oinarrizko eskualde bera osatzen duten komarka edo udal elkarteetarako.
Gainera, aipatu beharra dago Kataluniako oinarrizko gizarte zerbitzuen eredua Generalitateak berriki argitaratua. Dokumentu horren helburua da antolaketarako esparru komun eta ulergarri bat izatea, gizarte zerbitzuen Kataluniako sistemaren lehentasunak errazten eta orientatzen dituena, gutxieneko zerbitzu batzuk ezarriz, zeinek tokiko administrazioei bidea emango baitiete beren egoera alderatu eta analizatzeko, estandar zabal eta malgu batzuk —eta, halere, zehatzak— erreferentzia hartuta. Eredu ireki baten gisara planteatzen den arren, berrikuspen bat behar duena, testuak planteatzen du ezen, behin onetsita, ondorengo araupetze-prozesu baten oinarria izan beharko lukeela. Araudi honen edukiak, funtsean, ereduak hartzen dituenak dira: zerbitzuak emateko eta haiek eskuratzeko irizpideak, lantaldeen antolaketa, ekipamenduen errekerimenduak eta informazio sistemaren baldintzak.
Bestalde, lehen ere aipatu da nolako egitekoa duen Bartzelonako Diputazioak gizarte zerbitzuen arloan udal administrazioei aholkularitza teknikoa emateari dagokionez. Horri dagokionez, nabarmentzekoak dira lantaldeak gainbegiratzeko eta prestatzeko jarduketak eta zerbitzuak ebaluatzekoak, gizarte zerbitzuetarako Udalen Arteko Konparazio Zirkuluen bitartez egindakoak. Bartzelonako Diputazioak bultzatuta, Gizarte Zerbitzuetarako Udalen arteko Konparazio Zirkuluak gizarte zerbitzuen hobekuntzaren alde lan egiten duten udalen talde egonkorrak dira, beren jarduketa islatzen duten adierazleak konparatuz eta jarduera hori oinarritzen duten jokabideak elkarrekin trukatuz eta alderatuz. Sare horretan 10.000 biztanletik gorako 55 udalek hartzen dute parte. Gizarte zerbitzuen Konparazio Zirkuluek konparazioaren eta hobekuntza jarraituaren teknika garatzen dute; haren bidez, bilatzen dute jokaera eta emaitzak ahal diren onenak izan daitezen, parte-hartzaileek ahal den modu onenean jardun dezaten. Horri dagokionez, 2001etik Bartzelonako probintziako udalek elkarrekin egiten dute lan honako helburu honekin:
-egiten duten jarduera islatzen duten adierazleak definitzea;
-urtero lortutako emaitzak neurtzea;
-emaitzak alderatzea eta onenak nabarmentzea;
-emaitza onenei lotutako jokabide onenak bilatzea;
-lortu nahi diren emaitzak zein diren finkatzea.
Zirkulu horien lanaren ondorioz, besteak beste, udalen gizarte zerbitzuei buruzko adierazleen laburpen-taula bat argitaratzen da, honako arlo hauek hartzen dituena: oinarrizko gizarte zerbitzuak; etxez etxeko laguntza eta zentro irekiak. Ehun adierazle baino gehiago hartzen ditu, urtero berritzen direnak, honako hauek direla eta: zerbitzuen finantzaketa, erabiltzaileen gogobetetzea, profesionalen zuzkidura eta haien lan baldintzak, zerbitzuen estaldura eta sarbide-prozedurak (itxarote-zerrendak, elkarrizketak egiteko batez besteko itxarote-aldiak eta abar). Ekimen horren esparruan, urtero txosten bat argitaratzen da, non jarraitutako metodologia eta lortu diren emaitza metatuak —udalez udal zehaztu gabekoak—, hobetu daitezkeen arloak zehaztuta.
Bestalde, Bartzelonako Diputazioak Udalen arteko Konparazio Zirkuluen esparru honetan jokatzen duen papera alde batera utzita, Kataluniako Generalitateak abian jarritako ekimen eta tresna ugari daude udalen gizarte zerbitzuekin koordinatzeko eta, bereziki, esparru horri buruzko ezagutza kudeatzeko. Laburki bada ere, tresna horietako batzuk aipatuko ditugu. Generalitateak bultzatutakoak izanda ere, zuzenean ukitzen dituzte udaletako eta komarketako gizarte zerbitzuak:
-Kataluniako Gizarte Informazioaren Sistema (Herkules Proiektua) informazio sistema komun, partekatu, partekagarri eta koordinatua da, zeinak bermatzen baitu Gizarte Zerbitzuen Zorroko prestazioei buruzko informazioa eskuragarri egotea, datuen pribatutasuna eta ukitutako eragileen arteko informazio-trukean segurtasuna izatea, eta sektore publikoan zein pribatuan ematen den arretari buruzko datuen integrazioa, bikoiztasunak saihesteko eta gizarte zerbitzuen hartzaileei ematen zaien arreta hobetzeko. Informazio sistema zenbait tresnaren bitartez artikulatzen da; honako hauek, besteak beste: zorroaren jarraipenerako taula (QSCart) edo tokiko entitateen Datuen Erregistro Bateratua (RUDEL).
-Gizarte zerbitzuen mapa. Gizarte zerbitzuen mapa, urtero gaurkotzen dena, Gizarte Zerbitzuen Kataluniako Sistemaren eskaintzako oinarrizko datuak biltzen dituen dokumentua da. Batetik, oinarrizko gizarte zerbitzuak eta, bestetik, arreta espezializatuko gizarte zerbitzuak hartzen ditu bere egituran, eta datu exhaustibo eta gaurkotuak ematen ditu sisteman eskuragarri dauden baliabideei buruz. Datuak urtero gaurkotzen dira, eta lurraldearen arabera bereizirik aurkezten dira. Informazio garrantzitsu horrek aukera ematen du zerbitzuetan egin beharreko hobekuntzak oinarritzeko, esku hartzen duten eragile guztien parte-hartze eta jarduketak egokitzeko, gizarte politikak errealitate aldakorrari egokitzeko eta, oro har, beharrizan sozialen aurrena modu efiziente batez jarduteko. Oinarrizko gizarte zerbitzuei dagokienez, Mapak informazioa eskatzen du —gizarte zerbitzuetako oinarrizko eskualde bakoitzerako— profesionalen zuzkidurari buruz (gizarte langileak eta gizarte hezitzaileak), emandako EELZ orduei buruz, artatutako arazoei buruz, aratutako pertsonei eta familia-unitateei buruz, egonaldi mugatuko zerbitzuetan erabiltzeko dauden postuei buruz eta abarrei buruz.
-Kataluniako gizarte zerbitzuen egoerari buruzko urteko txostena. 12/2007 Legeko 50. artikuluak ezarritakoaren arabera, txosten horrek urtero informazioa jasotzen du bai gizarte premiako egoerei buruz, bai Gizarte Zerbitzuetako Kataluniako Sistemaren ekintzari buruz ere. Ikuspuntu metodologikotik, txostena oinarritzen da bai eskura dauden iturri estatistikoetan, bai gizarte zerbitzuetako mapatik heldu den informazioan ere.
-DIXIT izena duen gizarte zerbitzuei buruzko dokumentazio zentroa Gizarte Ongizate eta Familia Sailaren ekimen bat da, gizarte zerbitzuetako profesionalei zuzenduta dagoena, gizarte ongizatearen, autonomiaren sustapenaren eta mendetasunerako arretaren esparruei buruzko ezagutzaren kudeaketa eta zabalpena sustatzeko. DIXITek honako helburu orokor hauek dauzka: a) gizarte zerbitzuen eta herritarren eskubideen esparruko ezagutzaren hedapena, elkarrekiko trukea eta sorkuntza bultzatzea; b) ezagutzaren transmisioaren eta aukera-berdintasuna lideratzea lurralde osoan; c) profesionalen sare baten sorrera sustatzea eta parte-hartzerako bideak erraztea; d) Gizarte Ongizate eta Familia Sailak sortutako ezagutza zaintzea eta ustiatzea.
3.6.3. Galizia
Antolaketari dagokionez, nabarmendu beharra dago Galiziako administrazio autonomikoan administrazio-unitate bat dagoela, Gizarte Zerbitzu Komunitarioen Koordinaziorako Zerbitzua, zeinak gizarte zerbitzu horiek koordinatzeko eginkizun berariazkoa baitu; izan ere, unitate horrek aholkua, orientabidea, informazioa, prestakuntza eta laguntza teknikoa eskaintzen dizkie gizarte zerbitzu komunitario, oinarrizko eta berariazkoetako profesionalei, beren udaletan programak eta zerbitzuak gara ditzaten.
Bestalde, tresna teknikoei dagokienez, Galiziako gizarte zerbitzuetako sistemak programa informatiko batzuk badauzka, koordinaziorako tresna gisa baliatzen direnak; esate baterako Gizarte Zerbitzuetako Erabiltzaileen Informazio Sistema (SIUSS), zeina Galiziako udal guztietan erabiltzen baita eta aukera ematen baitu gizarte zerbitzu komunitarioen erabiltzaileen oinarrizko datuak jasotzeko: pertsonei, haien eskariei, balorazio profesionalei eta baliabide egoki edo/eta aplikatuei buruzko informazio guztia jasotzen da bertan. Programa familia-espedienteen arabera egituratzen da, eta aukera ematen die gizarte lanetako profesionalei eta diziplina arteko taldea osatzen duten gainerako teknikariei profesionalki esku hartzen duteneko egoeren kudeaketa integrala egiteko.
Web gisako beste programa informatiko batek, udalen gizarte zerbitzu komunitarioak (SSCM) izena duenak, oinarrizko prestazioen eta prestazio osagarrien kudeaketa artikulatzen du, eta aukera ematen die gizarte zerbitzu komunitarioen titular diren tokiko entitateei beren urteko plangintza aurkezteko eta autonomia erkidegoari kasuko finantzaketa-eskaria aurkezteko eta, gero, egiazki finantzatutako eta emandako zerbitzuei buruzko ebaluazio kuantitatiboa eta kualitatiboa egiteko.
Era berean, Gizarte zerbitzuen arloko lanerako, informaziorako eta aholkularitzarako eskuliburua (MATIASS) izenekoa autonomia erkidegoaren mailako erreferentziako webgunea da Galiziako gizarte zerbitzuen arloko informazio tekniko eta profesionala zabaltzeko. Koordinaziorako tresna oso baliotsua da, zeren eta gizarte zerbitzuetako profesionalei babes teknikoa ematen baitie, haien gaurkotzea eta prestakuntza jarraitua errazten baitu eta erreferentziako agiri teknikoak eskuratzen baitizkie; halaber, aukera ematen du zerbitzuak eta prestazioak kudeatzeko eredu eta galdetegi homologatu editagarriak deskargatzeko.
Azkenik, Gizarte Zerbitzuak ematen dituzten Erakundeen Erregistro Bateratua (RUEPSS) koordinatzeko tresna da, bertan informazioa jasotzen baita programak garatzen dituzten entitateei buruz edo honako esparru hauetan gizarte zerbitzuetako zentro edo programen titularrak edo kudeatzaileak diren erakundeei buruz: adineko pertsonak, desgaitasuna, berdintasuna, haurrak, adingabeak, familia, gizarteratzea eta gizarte zerbitzu komunitarioak. Erregistroak jendeari eta gizarte zerbitzuetako profesionalei informazioa eta orientabide baliagarriak ematen dizkie euskarri elektronikoan dauden baliabide sozialak eskuratzeko, webgunearen bitartez.
Ongizatearen arloko beste sistema batzuekiko (hezkuntza, osasuna, etxebizitza...) koordinazioari dagokionez, Galizian koordinaziorako honako tresna hauek artikulatu dira:
-Gizarte zerbitzuetako profesionalentzako jarduketa-protokoloa, generoko indarkeria pairatzen duten emakumeei arreta ematekoa.
-Hainbat ahuldade-egoeratan esku hartzeko gidaliburuak: horietan guztietan, gizarte- edo osasun-zerbitzuez gainera, justizia-sistemak ere esku hartzen du. Honako hauek dira gidaliburu horiek:
•Haurren aurkako tratu txarren egoeretan esku hartzeari buruzko gidaliburua.
•Adineko pertsonen edo desgaitasuna duten pertsona helduen aurkako jarduketa koordinaturako gidaliburua.
•Babes juridikoari eta desgaitasunari buruzko informazio-gidaliburua.
-Arreta goiztiarrean erakundeen arteko koordinaziorako, esku-hartzerako eta deribaziorako protokoloa, Gizarte Politiketako, Osasuneko eta Hezkuntzako kontseilaritzek sinatua.
3.6.4. Gaztela eta Leon
Gaztela eta Leonen garatzen joan diren koordinazio-tresnen ikuspuntutik, honako hauek dira ekimenak:
-Sistemarako sarbide bateratua, CEASen bitartez. Berarekin dakar lehenengo arreta sistema publikotik egitea eta jarduketa profesional baten bitartez. Horrek bermatzen du herritar guztiek sistemarako sarbidea izatea berdintasun-baldintzetan. Aurreikusten da baloraziorako eta esku-hartzerako tresnak eta lanabesak homogeneizatzea eragileen artean, jarduketa koordinatu eta eraginkorra lortzeko kasuei arreta emateko garaian, bai prestazioetarako sarbide bateratua zein prestazioen eduki bateratua ere.
-Informazio-sistema bateratua. SAUSS plataforma gizarte zerbitzuetako erabiltzaileen erregistro bakarra da, sistemako eragile eta profesionalek partekatzen dutena. Plataforma horrek pertsonaren historia soziala integratzen du, eta zerbitzuak eta prestazioak kudeatzeko beste tresna informatiko batzuekin konektatzen da: haurrak babesteko modulu informatikoak, mendetasun-egoeraren balorazioa eta herritarren errenta bermatua (RGC), etxez etxeko laguntza zerbitzuaren kudeaketa eta hornitzea eta larrialdi sozialeko egoeretan bizi-iraupeneko oinarrizko premiak asetzeko prestazio ekonomikoen kudeaketa. Gaur egun, sarbidea toki entitateetatik eta gizarte zerbitzuetako gerentzietatik egin daiteke, baina honakoek ere horretarako modua badute: genero-indarkeriako egoeretan erkidegoko arretaren ardura duten profesionalak, utzarazpen egoeran dauden familiei laguntzeko zerbitzu integraleko profesionalak eta autonomia pertsonala sustatzeko lantaldeak (EPAP deitutakoak).
-Historia sozial bakarra arautzen duen dekretua. Dekretu horren zirriborroak historia sozial bakarra definitzen du: “agiri-tresna bat da honako datuak erregistratzen dituena: datu pertsonalak, familiarrak, gizarte-premiei buruzkoak, prestazioak eta jarraipenak eta erabiltzailearen egoera sozio-familiarraren adierazgarri izan daitezkeen gainerako datuak, eskaria, diagnostikoa eta horren ondorengo esku-hartzea eta egoeraren ebaluazioa”. Historia sozial bakarra elektronikoa izango da, eta SAUSSen integratuta egongo da. Dekretuak historiak jasotzen duen informazioa arautuko du, bai eta honako beste hauek ere: profesionalen ohar subjektiboen tratamendua, hirugarrenetan dagoen informazioa, datuak sistemako kideak diren hirugarrenei eta beste administrazio publiko batzuei lagatzea, sistemako eragileen sarbidea eta historia sozialaren titularraren sarbidea, besteak beste.
-Jarduera sozio-sanitarioa kudeatzeko, osasun zentroen eta oinarrizko koordinazio lantaldeak (ECB deitutakoak) osatzen dituzten CEASen arteko informazio-sistema bat eta konexio informatiko bat ezarri dira, profesionalen arteko baterako lana errazte aldera. Nagusiki, kasuen kudeaketa partekaturako gidaliburuak partekatzen dira, bai eta bileretako aktak ere. Tresna honek aukera ematen du bi sistemen arteko kudeaketa koordinatua eskatzen duten kasuak identifikatu eta artatzeko. Bereziki baliagarri gertatzen da hori baliabide sozio-sanitarioen plangintza egiteko.
3.6.5. Gaztela-Mantxa
Plangintzarako, diagnostikorako eta kalitate-kontrolerako tresnei dagokienez, esan daiteke halakotzat ez direla sekula existitu, Kontseilaritzaren beraren aurrekontu-exekuzioaren esleipenaren eta kontrolaren erantzukizunez haratago. Gaztela-Mantxako Juntak erabili duen (era erabiltzen jarraitzen duen) tresna bakarra eskualdeetako erreferentziako profesionalen arteko (gizarte langileak) aldizkako bilerak dira; izan ere, hilero, eremuko bilerak egiten dira jarduketak eta esku-hartzerako irizpideak koordinatzeko. Urtean bitan, oinarrizko gizarte zerbitzuetako zuzendaritza probintzialak eskualde eta eremuetako profesionalekin biltzen dira haiei jarduketa-ildoak, lehentasunak eta ekintza- irizpideak helarazteko eta laguntza deialdiei eta laguntzak arautzeko oinarriei buruz eta abarrei buruz informatzeko.
Bestalde, Gizarte Ongizatearen arloko ordezkaritza probintzialetanprestazio eta zerbitzu guztietarako langile teknikari arduradunak daude (oinarrizko zerbitzuetako burutza eta zerbitzu espezializatuetako burutzak), eta haien bitartez ekintza-ildoak goratzen edo beheratzen dira, edo iradokizunak jasotzen dira. Haiek dira, gainera, probintziako deribazioak eta prestazio espezializatuen atxikipenak izapidetzeko ardura dutenak. Hau da, udalen oinarrizko laguntza zerbitzuak ez diren guztiak zuzendaritza probintzialen bitartez kudeatzen dira; zentro eta baliabide espezializatuak, berriz, haien mendekoak dira (oro har, probintzia-hiriburuetan dauden baliabideak dira).
Profesionalen koordinazioari dagokionez, udal zerbitzuen prestaziorako maila desberdinen arteko barneko koordinaziorako bi bide baizik ez daude:
-Eremu batekoak diren eskualdeetako profesionalen arteko koordinazio tekniko bat (astero edo hamabostean behin elkarri laguntza emateko eta gaiak elkarrekin lantzeko bileren bitartez, aurrez ezarritako protokolorik gabe), eta ordezkaritza probintzial bakoitzeko (zerbitzu periferikoa) eremuetako profesional arduradunen eta burutzaren arteko beste koordinazio tekniko bat; azken hori ere protokolorik gabeko bileren bitartez gauzatzen da (eremu bakoitzera urtean bisita-erronda bat edo bi egiten dira).
-Kontseilaritzako (Toledon dago) zuzendaritzen eta zerbitzu periferikoetako zuzendaritza probintzialen arteko koordinazio tekniko-politiko bat. Gero, zuzendaritza probintzial horiek profesionalei Kontseilaritzaren jarraibideak transmititzen dizkiete profesionalei, probintzia bakoitzeko eremuko eta zerbitzu buruen bileren bitartez eta urtean behin probintziako zuzendaritza bakoitzak eskualdeetako gizarte langileei beraiengan eragina izan dezaketen eta beraien eskumenekoak diren kontseilaritzako laguntzen eta diru-laguntzen deialdiei, arau berriei, arauen erregulazio berriari eta abarrei buruz informatzeko antolatzen dituen bileren bitartez.
Azpimarra daiteke, azkenik, ez dagoela beste zerbitzu batzuekiko —esate baterako Hezkuntza edo Osasuna— kanpo koordinazioko protokolorik. Eskualde bakoitzeko profesionalak izaten dira eskolekin edo osasun zentroekin harremanetan jartzeaz arduratzen direnak, baldin eta familietan lagun egiteko edo esku hartzeko kasuetan beharrezkotzat jotzen bada.
3.7.1. Nafarroako Foru Komunitatea
Oinarrizko laguntzaren esparruan, Nafarroako gizarte zerbitzuen finantzaketarako ereduak azpiegituren finantzaketa eta oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzaketa bereizten ditu. Azpiegiturei dagokienez, haien finantzaketa Nafarroako Aurrekontu Orokorren kargura izaten da (bai azpiegitura publikoen kasuan, bai pribatuen kasuan ere), baldin eta gizarte zerbitzuei buruzko Plan Estrategikoan ezarrita badaude.
Bestalde, oinarrizko laguntzako lau programak administrazio autonomikoak eta tokiko entitateek batera finantzatzen dituzte. Foru Administrazioak jartzen duen kopurua urte anitzeko hitzarmenen bitartez jartzen da, eta sekula ez da izango nahitaez garatu beharreko lau programen kostuaren %50ekoa baino txikiagoa. Programaren balioespen ekonomikoa, urte anitzeko hitzarmenen bitartez ezartzen bada ere, urte anitzekoa da.
Ekarpen zehatza ezartzeko prozedura maiatzaren 22ko 32/2013 Foru Dekretuan ezartzen da; haren bidez,Gizarte Zerbitzuei buruzko Foru Legea oinarrizko gizarte zerbitzuetako programen eta finantzaketaren arloan garatzeko erregelamendua onesten da. Arau horren arabera, gizarte zerbitzuen oinarrizko eskualdeen (udalak edo/eta mankomunitateak) finantzaketa, oinarrizko laguntzako lau programen garapenerakoa, bi tarteen arabera finkatzen da: tarte finko bat, programei buruz balioetsitako kostuaren arabera, eta tarte aldagarri bat, dekretuan ezarritako adierazle batzuetatik abiatuta finkatzen dena: dispertsioa, zahartzea, haurrak, gizarteratzea, artatutako biztanleak, immigrazioa eta programen finantzaketara bideratutako aurrekontua (kasu honetan, aurrekontua da udal bakoitzak, ez oinarrizko eskualde bakoitzak, jartzen duena). Datu horiek urtero finkatuko dira Nafarroako Gobernuaren estatistiken bitartez eta oinarrizko eskualde bakoitzak eskuratutako urteko txostenen bitartez.
Finantzaketa autonomikoaren %50aren gutxieneko portzentajea %80raino igo daiteke (gainerako %20a toki entitateek hartuko dute beren gain), jarduketa bereziko eskualdetzat jotzen direnetan. Halakotzat jotzen dira Nafarroako Foru Komunitateko gizarte zerbitzuen zonifikazioa ezartzen duen maiatzaren 17ko 33/2010 Foru Dekretuaren arabera, 5.000 biztanle baino gutxiago dituztenak. Hala eta guztiz ere, finantzaketa ezartzen duen foru dekretuak aipatzen du jarduketa berezikotzat jo ahalko direla, halaber, 5.000 biztanle edo gehiago eta 5.100 biztanle baino gutxiago dituzten oinarrizko eskualdeak (haietan programen kostu zenbatetsiaren %70 finantzatuko da, bai eta tarte aldakorrari dagokion zenbatekoa ere) eta 5.100 biztanle edo gehiago eta 5.200 biztanle baino gutxiago dituzten oinarrizko eskualdeak (haietan, zenbatetsitako kostu finkoaren %60 finantzatuko da, bai eta tarte aldagarrirako aurreikusitakoa ere).
Lehen aipatu dugun bezala, finantzaketaren tarte finkoa lurralde bakoitzean nahitaezko lau programak garatzeko beharrezkoak diren oinarrizko osasun laguntzako lanbide arteko lantaldeen bitartez finkatzen da. Kontrapartida moduan, oinarrizko eskualdeek hitzarmenean jasotako gastu eta jarduketa oro justifikatu beharko dute urteko oroitidazki ekonomiko eta tekniko batekin. Oroitidazkia aurkezteko epe jakin bat jartzen da. Epe hori ez betetzeak finantzaketarako eskubidea galtzea ekar dezake (3 hilabeteko epea ematen da huts hori zuzentzeko, baina finantzatu beharreko zenbatekoa pixkanaka gutxitzen joaten da zuzentzea geroratzen bada). Gizarte zerbitzu espezializatuei dagokienez, zerbitzuen titularra den administrazioak %100 finantzatzen du. Oro har, administrazio autonomikoa da finantzaketaz arduratzen dena, baina, aipatu den bezala, udal administrazioek ere, nahi badute, zerbitzu espezializatu gehigarriak gara ditzakete.
Nafarroako Gobernuaren departamentu eskudunaren eta oinarrizko gizarte zerbitzuen titularrak diren udalen finantzaketaz gainera, beste finantzaketa-bide batzuk badaude, proiektu eta esku-hartze jakin batzuei lotutakoak. Adibidez, oinarrizko laguntzako programen funtzioen barruan, drogamenpekotasunaren prebentziorako ekintzak garatzea ezartzen da. Azken ekintza horietarako, Nafarroako Osasun Publikoaren Institutuak funts batzuk badauzka, eta haiek eskura daitezke aurrez oinarrizko gizarte zerbitzuek ekintza plan bat aurkeztuta. Halakoetan, finantzaketaren zati bat Nafarroako Gobernuko Osasun Departamentuak finantzatzen du eta bestea, berriz, toki entitateek hartzen dute beren gain. Beste departamentu batzuek Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean finkatutako eginkizunen finantzaketak gatazkak sortzen dituen egitatea da, eta batzuetan, gizarte politika autonomikoaren eskumena duen departamentuarekiko inongo koordinaziorik ez dagoenez, azken hori osorik Osasun Departamentuak eta toki entitateek hartzen dute beren gain. Zailtasun horri gehitu behar zaio ezen, adierazitako esperientziei jarraituz, ekintza horiek finantzatzeko ez dagoela irizpide bakarra; hori dela eta, praktikan aurki dezakegu eskualde batean hezitzaileen kontratazioa ekonomikoki laguntzen dela eta beste batean, berriz, zenbateko hori erabiltzen dela finantzatutako jarduketa esparruarekin lotutako beste jarduera batzuk garatzeko.
Azkenik, aipa daiteke Estatuko legediak mendetasunaren arloan bermatzen dituen prestazioak, oinarrizko laguntzako programetan sartzen direnak, Foru Administrazioak eta zerbitzu berezituek finantzatuko dituztela guztiz, eta tokiko enteek garatutako prestazio osagarriak, berriz, beraiek inantzatuko dituztela. Azken gai horri dagokionez, aipa daiteke ezen, praktikan, tokiko enteek zerbitzu gehigarriak sortu eta finantzatzea tokiko entitateen gaitasun ekonomikoaren, ekimenaren, interesaren, ibilbidearen eta abarrekoen araberakoa dela. Horrek eragiten du Nafarroan lurraldearen homogeneotasunak gainditu gabeko ikasgai bat izaten jarraitzea zeren eta, adibidez, laguntza autonomikoez gainera, udalek emergentziako laguntza berekiak izan baititzakete (udal bakoitzean baldintza desberdinak dituzte), eta horrekin baliabideak eskuratzerakoan desberdintasunak sortzen dira. Era berean, aniztasun hori intentsitate oso handiz ikusten da prebentzio eta esku-hartze komunitarioko programen garapenean —familia-eskolak, ludotekak eta eskolako laguntzak— zeinetan garapen oso desberdina baitago gizarte zerbitzuen oinarrizko eskualdeen edo udalen artean.
3.7.2. Katalunia
Kataluniako kasuan udalen gizarte zerbitzuak finantzatzeko gaia jada landu da programa-kontratuen figura aztertu dugunean. Gai horri dagokionez, 12/2007 Legeak, 62. artikuluan, oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzaketa arautzen du:
-Udalek eta Generalitateko Administrazioak oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzaketa partekatzen dute, horren barne direla gizarte zerbitzuetako lantaldeak, programak eta proiektuak, etxez etxeko laguntza zerbitzua eta oinarrizkotzat jotzen diren gainerako zerbitzuak. Oinarrizko gizarte zerbitzuek unibertsaltasuna eta doakotasuna bilatu behar dutela kendu gabe, gerta daiteke erabiltzaileak telelaguntza eta etxez etxeko laguntza zerbitzuak batera ordaindu behar izatea.
-Generalitateak oinarrizko gizarte zerbitzuetarako egiten duen ekarpena bere aurrekontuetan finkatu beharra dago, gizarte zerbitzuei buruzko plan estrategikoak eta gizarte zerbitzuen zorroak ezartzen dutenaren arabera, eta gizarte zerbitzuen oinarrizko eremuaren titularra den tokiko korporazioarekin ordaindu behar da. Ekarpen hori ezin da inolaz ere izan oinarrizko lantaldeen, programa eta proiektuen eta zerbitzuen zorroak gizarte zerbitzuen oinarrizko eremu bakoitzeko lurralde-esparrurako ezartzen dituen etxez etxeko laguntzako eta telelaguntzako zerbitzuen kostuaren %66tik beherakoa
-Azpiegituraren, lokalen, materialaren, informazio sistemaren mantentzearen, laguntza administratiboaren eta larrialdi sozialeko prestazio ekonomikoen finantzaketa gizarte zerbitzuetako oinarrizko eremua kudeatzen duen tokiko entearen kontura izango da.
-Urteko ekitaldiaren amaieran lantaldeetako langileen ratioa edo zerbitzuen, programen eta proiektuen jardueraren bolumena ez bada iristen hitzarmenean ezarritako gutxienekora, kasuko zenbatekoa Generalitatearen hurrengo ordainketatik kendu beharko da, eta zerbitzu publikoa emateko behar diren neurriak ezarri beharko dira. Era berean, Generalitateak bere ordainketetan gehigarri batzuk sartu beharko dira baldin eta tokiko enteak ematen dituen larrialdi sozialetarako laguntza ekonomikoek hori justifikatzen badute. Atal honetan ezarritakoa bete beharko da bi administrazioen arteko lau urteko hitzarmenaren terminoak errespetatuz.
-Gizarte zerbitzuetako oinarrizko eremuaren titularra den tokiko enteak erabaki halako du zein sistema erabili etxez etxeko laguntzaren edo telelaguntzaren zerbitzuak emateko, erregelamendu bidez ezartzen diren prestazio moduen arabera.
Oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzaketa-mailari dagokionez, azken urteetan ikusi da udalez gaindiko administrazioek konpromiso handiagoa hartu dutela. Urteetan zehar aldaketa ugari izan badira ere (tokiko enteek diru-sarrerak egozteko izan dituzten zailtasunen ondorioz), goranzko joera bat dagoela ikusten da. 2012tik 2014ra, oinarrizko gizarte zerbitzuetara biztanle bakoitzak bideratutako gastua urtean 45 milioitik 49 milioira bitartekoa izan da —kopuru horrek biltzen ditu oinarrizko gizarte zerbitzuen zorroak bermatutako prestazioak ez ezik, egitura-gastuak (zuzendaritza, langile administratiboak eta laguntzakoak, azpiegiturak eta abar) eta programa berekietako gastuak ere, hain zuzen programa-kontratuak finantzatzen ez dituenak—. Gastu horren %50 inguru tokiko administrazioek finantzatzen dute zuzenean: 12/2007 Legeak ezarritako %33tik gorako portzentajea da hori.
3.7.3. Galizia
Udalaren gizarte zerbitzu komunitarioek finantzazio bide jakin batzuetan hartzen dute oinarri; hona hemen:
-Udal ekarkinak, zerbitzuen titularrak diren udalek beren aurrekontuetan eta, hortaz, beren baliabideen kontura zainpetutako kredituetatik datozenak.
-Tokian tokiko beste ekarkin batzuk, bereziki diputazio probintzialek 20.000 biztanletik beherako udalei ematen dizkieten diru-laguntzak, lehentasunez oinarrizko ELZ finantzatzera eta erreferentziazko gizarte langileaz bestaldeko profil profesional desberdin eta osagarria duen pertsonal teknikoa kontratatzera bideratutakoak.
-Erkidegoak berak egindako ekarkinak, autonomia erkidegoaren aurrekontuetatik eta Estatuaren Administrazioaren baterako finantzaziotik datozenak, Toki Korporazioen Gizarte Zerbitzuen Oinarrizko Prestazioen Plan Itunduaren bidez eta mendekotasuna artatzeko IMSERSOren funtsen zati baten bidez (ELZ-mendekotasuna ere finantzatzen duena).
-Zerbitzu horien erabiltzaileek koordainketa kontzeptu gisa egiten dituzten sarrerek sorrarazten dituzten finantza baliabideak. Hala ere, baliabide horiek udal ekarkinen barruan sartzen dira, udalak baitira horiek biltzen dituztenak.
Baliabide propioen konturako udal finantzazioa korporazio bakoitzak urteko aurrekontuetan onartzen duenaren araberakoa da.
Diputazio probintzialen finantzazioa urtero zehazten da diru-laguntzen deialdietan eta, azken urteotan, zerbitzu horiei lagundu nahian finantzazio etengabe eta egonkor bati eusteko ahaleginak nabaritu dira.
Udalen gizarte zerbitzuen finantzazio autonomikoa 99/2012 Dekretuaren VIII. kapituluan arautzen da. Izan ere, arautegi horrek finantzazio ereduaren aldaketa bat egituratzen du, urteko diru-laguntzen ohiko deialdia urteko zikloa duten transferentzia finalisten ordez aldatuz, eta hori indarraldi mugagabea duen arau batek ezartzen du, gizarte zerbitzu komunitarioen prestazioari kalitatea, jarraitutasuna eta egonkortasuna emanez. Dekretuaren arabera, transferentzia finalista horien onuradunak izango dira gizarte zerbitzu komunitarioen titularrak diren Galiziako toki korporazioak, betiere transferentzia arruntak eta kapitalaren transferentziak bereiziz. Kapitalaren transferentziek xedetzat dute gizarte zerbitzuetako zentroetan inbertsio berriak egitea, horiek ekipatzea edo egokitzea eta instalazioen irisgarritasuna hobetzea; aitzitik, transferentzia arruntek gizarte zerbitzu komunitarioen funtzionamendu gastuak finantzatzen dituzte: pertsonalaren gastuak, oinarrizko ELZren prestazioa eta mendekotasunaren ELZ, jarduketa komunitarioaren beste programa batzuei eusteko gastuak…
Transferentzia finalista arruntei dagokienez, prozedura orokorra arautzen da udalen gizarte zerbitzu komunitarioen finantzazioa autonomia erkidegoaren aurrekontuen kontura kudeatzeko, bai eta toki korporazioetako gizarte zerbitzuen oinarrizko prestazioak garatzeko funts ministerialak ematen duen baterako finantzazioaren kontura ere (“plan itundua” deritzona). Finantzazio hori urtero-urtero toki korporazio bakoitzak aurkezten duen gizarte zerbitzu komunitarioen urteko proiektuan oinarrituz egituratzen da, zerbitzu horien jarraitutasun eta egonkortasuna bermatzeko, bereziki urtero “oinarrizkoa finantzazioa” berrituz (erreferentziazko gizarte langileak udal guztietan eta 20.000 milako eta handik gorako udaletan diziplina askotariko ekipo teknikoak eta oinarrizko ELZ) eta urteroko bakoitzarentzat erreferentziatzat hartuz aurreko ekitaldian finantzatu, benetan eman eta behar bezala justifikatutako gizarte zerbitzu komunitarioak.
Gainera, mendekotasunaren ELZ finantzatzera zuzentzen diren transferentzia finalisten beste prozedura zehatz bat arautzen da, autonomia erkidegoaren aurrekontuen kontura finantzatzen dena eta IMSERSOren kofinantzazioa duena; era berean, haren zenbatekoa zehazten da benetan ematen diren eta toki korporazio bakoitzak autonomia erkidegoaren eta toki korporazioen artean partekatutako informazio sistema batean erregistratzen dituen artapen orduak kontuan hartuz.
Azkenik, udalen gizarte zerbitzuen finantzazioari dagokionez, azpimarratzekoa da erabiltzaileen partaidetza ekonomikoa arauturik dagoela maila autonomikoan; hortaz, horren inguruan toki agintaritzek dituzten jardunbide aukerak nahiko txikiak dira. Zentzu horretan, 99/2012 Dekretuak ELZrako nahitaezko koordainketa arautzen du, eta araubidea desberdina da mendekotasunaren ELZ bada (kasu horretan udalek ez dute erregulaziorako inolako aukerarik) edo oinarrizko ELZ bada (kasu horretan, udalek gutxieneko batzuk bete behar dituzte, baina malgutasun handiagoa dute koordainketaren araubidea zehazteko). Hala eta guztiz ere, bi kasuetan erabiltzailearen partaidetza ekonomikoaren arian ariko erregulazioa ezartzen da zerbitzuaren kostuari dagokionez, haren gaitasun ekonomikoaren heineko koordainketaren bidez. Dekretu horrek beste zerbitzu batzuetarako koordainketa ezartzeko aukera zabalik uzten du, baina betiere honako arau hauei lotuz:
-Zerbitzuak doan emango zaizkie, familiaren per capita errentaren arabera kalkulatuta, IPREMren %80ko eta handik beherako gaitasun ekonomikoa duten erabiltzaile guzti-guztiei.
-Koordainketaren udal erregulazioa arian arikoa izango da, gaitasun ekonomikoaren heinean.
-Zerbitzuen kostuei dagokienez, erabiltzaileen partaidetza ekonomikoaren gehieneko muga haien gaitasun ekonomikoaren %40koa izango da.
-Koordainketatik beren-beregi salbuetsita egongo dira honako gizarte zerbitzu komunitario hauek (“ez zaie inoiz ere koordainketarik ezarriko…”):
•Balorazio, orientazio eta informazio programa.
•Hezkuntzaren eta famili laguntzaren zerbitzua
•Gizarteratzeko oinarrizko programa.
•Artapen goiztiarrari lotutako famili laguntzari eta laguntza psikosozialari buruzko gizarte zerbitzu zehatzak.
3.7.4. Gaztela eta Leon
Gaztela eta Leongo Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak 110. artikuluan arautzen ditu gizarte zerbitzuen sistema finantzatzeko oinarriak; horretarako, autonomia erkidegoaren administrazioak eta udalek batera finantzatu beharreko zerbitzuak ezartzen ditu eta, aldi berean, erakunde bakoitzak finantzazioari begira ezarri beharreko kopuruak jasotzen ditu. Legeak zehazten du autonomia erkidegoak kofinantzatu behar dituela udal titulartasuneko zerbitzuak, baldin eta gizarte zerbitzuen sistemaren barruan funtsezko gisa kalifikatuak izan badira. Hala, 25. taulak erakusten du zeintzuk diren zerbitzu horiek eta adierazten du zeintzuk diren administrazio bakoitzak finantzazioan dituen partaidetza kopuruak.
26. taula
Udal eskumeneko funtsezko zerbitzuen kofinantzazioa, 16/2010 Legearen
110. artikuluaren arabera
Zerbitzua |
Finantzazioa |
||
Gaztela eta Leongo Gobernua |
Udalerriak |
||
GKZ |
Pertsonal |
%100 |
- |
Pertsonal administratibo eta laguntzailea |
- |
%100 |
|
Diziplina askotariko talde zehatzak, gizarte zerbitzuen arloetan |
Pertsonal |
%100 |
- |
Etxez etxeko laguntza |
%90 |
%10 |
|
Elkarbizitza eta partaidetzaren aldeko laguntza |
%90 |
%10 |
|
Sentsibilizazio prestazioak eta elkartasuna eta laguntza informala sustatzekoak |
%65 |
%35 |
|
Prebentzioa |
%65 |
%35 |
|
Gizarte larrialdiko laguntza ekonomikoak |
%65 |
%35 |
|
Larrialdiko harrera, ostaturik gabeko pertsonei zuzenduta |
%65 |
%35 |
|
Telelaguntza |
%65 |
%35 |
Iturria: Gaztela eta Leongo Gizarte Zerbitzuei buruzko 16/2010 Legea.
Gainera, legeriak ezartzen du Gaztela eta Leongo Gobernua dela zerbitzu bakoitzari begira aurreikusten duen kostua finkatu behar duela, prestazio bakoitzaren kostu eredua ezarriz; horretarako, Gizarte Zerbitzuen Sistemaren Administrazioarteko Koordinazio Kontseiluak eta Mendekotasuna Artatzeko Aholku Batzordeak prestatutako txosten batean oinarritu beharko du. Zenbateko hori finkatuta, aldi berean, gobernuak ezar dezake zerbitzu bakoitzaren finantzazioari zuzen dakiokeen gehieneko muga. Edonola ere, toki administrazioek bestelako finantzazio osagarria lortzeko bideak jorratzea ahalbidetzen da, betiere Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak berariaz araututako finantzazioa dagoenean prestazioak hobetu ahal izateko.
3.7.5. Gaztela-Mantxa
Administrazioek lehen artapeneko gizarte zerbitzuak finantzatzeko zereginean izan beharreko partaidetza eremu motaren araberakoa da (hau da, udalerri biztanle kopuruaren araberakoa):
-PRAS eremuetan finantzazioa ia oso-osoan autonomikoa da;
-Plan Itunduko eremuetan gizarte zerbitzuetako pertsonal guztia udalen menpekoa da (funtzionarioa edo kontratatuak izanagatik ere), baina finantzazioa partekatzen da udalaren eta Gaztela-Mantxaren Gobernuaren artean. Finantzazioa %80an erregio mailakoa da %20an udal mailakoa, udalerriak ertainak badira, edo %60an erregio mailakoa da %40an udal mailakoa, udalerriak handiak badira.
Informazio, orientazio, balorazio eta laguntza zerbitzuak izan ezik, gainerako prestazioetan koordainketa dago, bai ageriko moduan bai modu estalian.
3.8.1.Nafarroa, Galizia, Katalunia, Gaztela-Mantxa eta Gaztela eta Leongo udalerrietako gizarte zerbitzuen zailtasunak eta erronkak
Kapitulu hau prestatzen jardun duten adituek erkidego bakoitzaren lehen artapeneko gizarte zerbitzuen eredua deskribatu dute eta erkidegoetako udaletako gizarte zerbitzuek dituzten zailtasun eta erronkei buruz hausnartu dute. Kasu batzuetan erronka edo arazo zehatzak izanagatik ere (oso lurralde zehatzei eragiten dietenak), kasu gehienetan arazo komunak dira eta aski orokorrak, neurri handi batean Euskal Autonomia Erkidegoko udaletako gizarte zerbitzuei ere eragiten dietenak.
Gehien aipatu ohi diren arazoak honakoak dira:
Gizarte zerbitzuen ardura instituzionala eta xedea definitu gabe egotea
Lehendabiziko arazoak men egiten dio, zalantzarik gabe, lehen artapeneko gizarte zerbitzuen kudeaketarako udal administrazioei ematen zaien arduraren eta hori garatzeko ematen zaizkien bitartekoen arteko aldeari, bai eta ardura horren zehaztugabetasunari ere (azken hori erlazionaturik dago gizarte zerbitzuak oso-osoan definitzeko zehaztasun faltarekin).
Horrela, Kataluniari dagokionez (nahiz eta gogoeta baliozkoa izan daitekeen aztertutako autonomia erkidego guztiei begira), aipatzen da udalerriek ezin dituztela berme guztiekin garatu haiei gizarte zerbitzuen sistemaren barruan dagozkien zereginak: Herritarrengandik hurbilen dauden maila dira eta sistemara sartzeko atea, baina ez dute lortzen hori erdiesteko behar besteko preskripzio autoritaterik. Haien lurraldeko herritarren ongizatea bermatu behar dute, baina ez dute hori lortzeko behar besteko dimentsiorik, bolumenik, ez eta prestazio multzorik ere: atxikitzen zaizkien funtzio eta zereginak zabalegiak dira, baldin eta udalek baliabideak kudeatzeko eta sortzeko dituzten gaitasunak kontuan hartzen badira.
Udalerriek aurre egin beharreko oztopo nagusia da zerbitzu publikoa kudeatzen ahalegintzea zehaztugabearen eta definitugabearen artean dagoen jarduketa xede bati jarraituz. Eta hori guztia artapeneko oinarrizko maila baten sinplizitatearen itxuraren azpian (konplexutasun tekniko eta kudeaketa zailtasuna handiak izan arren). Defizit eta alde hori gainditzeko, oinarrizko gizarte zerbitzuek inbertsio handia egin behar dute baliabideetan eta ezagutzan, horrek ahalbide diezaien berezkoak zaizkien eta eragin nabarmenak izan ditzaketen alderdietan gaitasun berriak garatzea eta onartzea: autonomia pertsonalaren sustapena eta mendekotasunaren artapena, gizarte bazterkeriaren prebentzioa eta hari aurre egiteko bideak, babesgabetasunaren artapena eta, azken batean, herritarren arteko gizarte erlazioen sustapena. Zentzu horretan, bigarren eta hirugarren belaunaldiko legeen onarpenak eragindako aldaketen ondoren, udalen gizarte zerbitzuek jauzi kuantitatibo eta kualitatiboa egin behar dute: gaur egungo testuinguruak eszenatoki zehatza irudikatzen du eta horretan gizarte zaintza, babes eta erlazioen zerbitzuak orokorragoak dira eta premia konplexuagoak eta intentsitate handiagokoak dituzte. Beharrezko profesionalen kopuruak nahiz herritarren bizi kalitateari balioa emateko prestazio motek eta haien eskuragarritasunak eta intentsitateak ezinbesteko bihurtzen dute inbertsio handiagoa. Halaber, beharrezkotzat jo behar da –autonomia erkidego batzuetan egin den bezala, besteak beste Euskal Autonomia Erkidegoan– lehen artapenaren nolabaiteko espezializazioan aurrera egitea.
Udalen gizarte zerbitzuen ardura zehazteko, aldi berean, zerbitzuok errenten bermearen eremuan izan beharreko zereginaren inguruan hausnartu beharra dago. Eremu horretan Euskal Autonomia Erkidegoak aldaezintzat har daitezkeen eta nolabait ere joko zelai koherenteagoa ezartzen duten urratsak egin dituen arren, Euskal Autonomia Erkidegoan zenbait arazok diraute gai honen inguruan, eta horiek beharrezko egiten dute eragile guztiek horri buruzko gogoeta egitea eta koordinazioa areagotzea.
Lurralde antolamenduaren erronka
Orobat, ikusi ahal izan dugu –aztertutako autonomia erkidego batzuetan behinik behin− gizarte zerbitzuen lurralde antolaketak eragin negatiboak dituela funtsezkoak diren zenbait alderdiri dagokienez, hala nola sistemaren ekitateari eta haren eraginkortasunari dagokienez. Askotariko administrazio eskudunak, tamaina eta maila desberdinetakoak eta, oinarrizko arauetan, behin-behinekotasun handikoak. Horiexek dira ondorioztatutako alderdietariko batzuk, eta ezinezko egiten dute autonomia lurralde osorako sistema homologarri eta homogeneo batez hitz egitea, aztertutako autonomia erkidego guztiei dagokienez.
Lurraldeen artean gizarte zerbitzuen eskuragarritasunean dauden aldeak agerikoak dira aztertutako autonomia erkidego guztietan, betiere gizarte zerbitzuen eremuan hartutako lurralde antolamenduaren eredua alde batera utzita. Espainiako udalerri asko tamaina txikikoak direnez gero –Euskal Autonomia Erkidegokoak barne–, horrek berekin dakar lurralde berrantolaketa egin beharra, udalerri kopuruaren murrizketa zorrotzari helduz eta biztanleriaren aldetik eremu administratibo homogeneoagoak sortuz, zerbitzuen hornikuntza bidezkoagoa eta ekitatiboagoa izan dadin. Zentzu horretan, hobekuntza elementu bat da udalerriaren edo udalaren kontzeptua birpentsatzea eta birdefinitzea, betiere haren bideragarritasuna bermatzeko zerbitzuak kudeatzeko zentro gisa: zehaztu beharko litzateke zein den udal batek izan beharreko gutxieneko dimentsioa, komunitatearen zerbitzuen kudeatzaile gisa zuzen funtzionatu ahal izateko, eta udalen mapa berria ezarri beharko litzateke definizio berri horren arabera, gure inguruko herrialde askotan egin duten bezala.
Gobernantza konplexu bati darizkion arazoak
Euskal Autonomia Erkidegoan arazoa hiru eskumen maila desberdinen inplikazioaren ondoriozkoa dela pentsa daitekeen arren, gizarte zerbitzuak zuzentzen dituen egitura instituzional konplexuari darizkion arazoak agerian daude aztertutako autonomia erkidego guztietan. Izan ere, toki erakundeen dimentsioa, eskumenen bereizketa eta erabakiak hartzeko banaketa oztopo garrantzitsuak dira udalen gizarte zerbitzuek behar duten jauzia egin ahal izateko.
Berez konplexuak diren prestazio eta zerbitzuak kudeatzeko lana areago korapilatzen da tamaina desberdineko organizazioetan, batik bat behar bezainbesteko masa kritikorik ez badute. Ez da posible eskala ekonomiak lortzea edo ikas bihurgune eraginkorrak izatea aztertutako autonomia erkidego gehienen oinarrizko gizarte zerbitzuen maparekin eta gaur egun duten lurralde banaketarekin. Aitzitik, zerbitzuak ematen, planifikatzen, arautzen eta finantzatzen dituzten administrazioen arteko korrespondentzia faltak dakarren nahaspilak energiaren galera etengabea eragiten du, administrazioen arteko erlazioan eta erantzukizun publikoan.
Gobernantza arazo horiei erantzuna emateko planteatzen den aurrerabideetariko bat da –txostenaren fase kualitatiboan elkarrizketatutako pertsona batzuek Euskal Autonomia Erkidegoarentzat proposatutako Gizakidetzaren ildotik− autonomiaren eskumenen eremua handitzea eta bermatutako gutxieneko artapen maila zabalagoa garatzea, tokien artean dauden desberdintasunak murrizten laguntzeko. Bide horretan, jarrai litekeen eremu posible bat da gaur egun osasun arloan hornikuntza autonomikorako dagoena. Zalantzarik gabe, gizarte zerbitzuen udal kudeaketaren potentzialtasuna lurraldetik hurbil egotea da, horrek ahalbidetzen baitu jarduketak benetako premietara eta komunitatearen partaidetzara egokitzea, errealitate komunitariotik urrun dauden ekintzen diseinua saihestuz. Hala ere, eskumen autonomikoen hazkundea, erkidego txikietan behinik behin, ez litzateke izan beharko bitartekoarekiko haustura bat eragiteko arrazoia, kontrakoa baizik. Egokia dirudi erantzukizun handiko maila autonomikoari eustea solaskidetza egokiarekin eta partaidetza komunitario zabalarekin, erakundeen arteko koordinazioaren bidez eta esku hartzeko ekintzen kudeaketa eta diseinuaren lankidetzaren bidez. Eredu horrek bateragarri egin litzake lurralde kohesio handiagoranzko aurrerabidea eta gizarte zerbitzu parte-hartzaile eta komunitarioen sistema.
Aurrekontu murrizketek eta arauzko garapen faltak galga jartzen diote zerbitzuen garapenari
Gizarte zerbitzuei buruzko euskal legearekin gertatzen den bezala, udalen gizarte zerbitzuak arautzen dituzten lege gehienak gaur egungo krisialdi ekonomikoa hasi aurretik edo hasterakoan onartu ziren. Nafarroari dagokionez, abian jarri eta berehala, disfuntzioak ikusi ziren kudeaketan, zehaztugabetasuna programen zenbait funtziotan, eta agerian geratu zen horiei guztiei aurre egiteko gidalerro autonomikoen hutsunea. Zailtasun horiek ulergarriak izan zitezkeen aurrekotik nabarmen bereizten zen eredua abian jartzeko lehendabiziko uneetan, baina horri ez zitzaion konponbiderik eman eta gaiari ez zitzaion heldu; gauzak horrela, krisialdiak gizarte zerbitzu profesionalak ukitu zituen guztia zehazteko eta birkokatzeko zegoen momentu batean. Nafarroan –eta, pentsa daiteke aztertutako gainerako autonomia erkidegoetan berdin gertatu zela– eraldaketa ezsenatoki horri eta gidalerro falta horri aldaketa nabarmena gehitu zitzaien zerbitzuen egunez eguneko jardunean. Krisialdiak gizarte zerbitzuetan izandako ondorioak ez ziren bakar-bakarrik iristen esku hartzeko baliabide ekonomiko eta tekniko gutxiago zeudelako (sendotu gabeko talde profesionalak, programa batzuetarako partiden murrizketak edo arauen aldaketak, bermatutako prestazio batzuk eskuratzeko baldintzak handitzen zituztenak) eta murrizketa neurriak ezartzen zirelako; izan ere, herstura eta austeritate publikoko estrategiei gehitu behar zitzaien etxeetan premiak nabarmen handitzen ari zirela (premia handiagoak zituzten etxe gehiago). Eszenatoki horretan lan zama handitzen da, eskaria hazten delako, artatu beharreko profilak dibertsifikatzen direlako eta erabiltzaileekin modu integralean esku hartzeko denbora tartea murrizten delako arau berriek ezarritako printzipioei jarraikiz.
Aurrekontu murrizketei atzerapen nabarmena gehitu zaie (hala ere, horien ondorioa dela esan liteke) gizarte zerbitzuei buruzko legeen arauzko garapenean: udalen gizarte zerbitzuak definitzeko funtsezko figuretan, hala nola gizarte zerbitzuen mapetan, plan estrategikoetan eta zerbitzu zorroetan. Horiek guztiak ez dira behar bezala garatu edo zailtasunekin garatu dira (Euskal Autonomia Erkidegoan gertatu den bezala).
Horren guztiaren ondorioz, gizarte zerbitzuak une korapilatsua ari dira bizitzen eta nolabaiteko aukera falta atzematen. Eszenatoki hori eragin duten faktoreen artean azken urteotan hartutako zenbait neurri nabarmentzen dira (berriro ere zehaztu beharra dago deskripzioak erkidego jakin bati egiten diola men, Nafarroari hain zuzen, baina aztertutako autonomia erkidego gehienetara zabal liteke):
-Prestazio batzuen alde bakarreko erreforma, profesionalen balorazioari men egin gabe eta legearen printzipioari kontrajarriz (legeak aldarrikatzen baitu erakundeen erantzunak gizarte premiei egokitu behar zaizkiela).
-Larrialdiko prestazioak irizpiderik gabe diseinatzea erantzun azkarra emateko, baina gizarte premiak planifikatu gabe.
-Publikoaren ahultze prozesua, erakunde pribatuek finantzatutako prestazio materialak txertatzeagatik eta norabidea aldatzeagatik erakunde pribatuek gizarte zerbitzuen funtzioak kudeatzeko eta sustatzeko presentzia handiago baterantz.
-Zeharkako kudeaketaranzko bira arlorik espezializatuenetan, hirugarren sektorearen bidez.
-Hartutako erabakietan izandako irizpide falta, agindu eta gidalerroen kontraesanak eragin dituena, zerbitzuen irudiari prestigioa kenduz eta erabiltzaileen asebetetze maila gutxituz.
-Erakundeek profesionalei emandako bultzada urria, informazioak eta arautegiak etengabe aldatzeko orduan.
-Koherentzia falta sistemaren ibilbide orrian (horrek koherentziarik gabeko planteamenduak eragin ditu alkateen, mankomunitateetako buruen, zerbitzuburuen, politikari autonomikoen eta abarren artean).
-Zerbitzuen kolapsoa eta konplexutasun handiagoa prestazioen tramitazioan (horrek ez du denbora tarterik uzten gizarte laguntzarako, lan metodoen baterako planifikaziorako, gizarte lan komunitariorako…). Profesionalen esanetan, eguna agortzen da laguntzen kudeaketan eta erantzun azkarretan, berehalakoetan. Erabiltzaileekin laguntza erlazioa ezartzeko denbora eta bitarteko falta horrek ez du aukerarik ematen beharrezko laguntza prozesua eta elkarrekiko lankidetza abiarazteko, eta hori zantzu bat da sistema hori sorospenezko eredu batera abiatzen ari dela atzemateko.
-Sarean lankidetzan jarduteko metodologien eta koordinazioen prozesuak abiarazteko denboraren murrizketa.
-Profesionalen ondoeza, estresa eta frustrazioa, gizarte lana aurrera eramateko oztopoak aurkitzeagatik eta erabiltzaileen ezinegona estaltzen ez diren premia eta aurreikuspenengatik.
Esku-hartze indibiduala eta familiarra sendotzeko premia eta udalen gizarte zerbitzuen giza kapitalaren zaintza
Aztertu diren bost autonomia erkidegoetako udalen gizarte zerbitzuen ereduen erronkak ikertzerakoan, artapen eraginkor eta pertsonalizatuagoa bermatzeko beharrizana ere berretsi da, betiere esku-hartze sozialean oinarrituz eta ez bakarrik prestazioen kudeaketan. Horretarako, funtsezkoa izango litzateke lehen artapeneko programen zereginak birpentsatzea, haren ekintzak sendotzeko eta kudeaketan izan daitezkeen bikoiztasunak saihesteko, laguntzen kudeaketan inbertitutako denbora murrizteko eta gizarte lanaren aldeko apustu sendoa egiteko, kasu indibidualak kudeatuz eta komunitatearen aldeko zeregina betez, baina betiere esku-hartze egokitu eta lagundua abiapuntutzat hartuz, emantzipazio ibilbideen garapena benetan ahalbidetze aldera.
Halaber, funtsezko ardatz gisa ikusten da giza kapitalaren zaintza. Gizarte zerbitzuen pertsonal teknikoa haien indarguneetariko bat da. Kasu gehienetan profesional bikainak dira eta motibazio eta konpromiso maila handia dute, baina denbora luze egin dute euren burua gaindituta ikusiz eskariaren hazkundearen ondorioz, eta horrek eragin diezaieke eta, aldi berean, artapenaren kalitatea okerragotu. Horregatik, ezinbestekoa da ekipo profesionalei laguntzeko, haiek sendotzeko eta haien motibazioa etengabe mantentzeko neurriak hartzea.
Kudeaketa lanabesak indartzeko premia
Egindako azterketatik ondorioztatzen da azken urteotan gizarte zerbitzuen kudeaketa publikoak aurrera egin duen arren oraindik ere beharrezkoa dela beste bultzada bat ematea, hala nola planifikazioan eta ebaluazioan.Beste gai bat da gizarte zerbitzuek beharrezko informazio sistemak izatea gardentasuna bermatzeko eta erakunde eskudunek kontuen berri emateko. Gaur egun, autonomia erkidego gehienetan datuak eta kudeaketa erregistratzeko sistemek ez dute behar besteko informaziorik sortzen, ez behinik behin informazio sendo eta baliotsua, eta, hobekuntzak gorabehera, informazioaren sistema estatalek ez dute sorrarazten behar beste kalitate duen informazio erantsirik. Egia da, gizarte zerbitzuen informazio sistema egokia eratzeko, aldez aurretik zerbitzu horien zeregin eta xedeen inguruko arazoei erantzuna eman behar zaiela, baina gauza jakina da aldi berean urratsak egin daitezkeela (eta egiten ari dira) prozesu eta inpaktu adierazleetan oinarrituz lan egiteko eta, bide batez, zerbitzuen efikazia eta efizientzia baloratzea ahalbidetzeko.
Informazio sistemen garapenarekin batera, lehentasunezkoa ere bada balorazio eta diagnostiko lanabesak abiaraztea eta finkatzea, artatutako pertsonen beharrizanak zehazteko eta beharrezko esku-hartzea modu egokian planifikatzeko.
Corpus teoriko baten falta eta ahalduntze profesional ahula
Atal kualitatiboan zehazten den bezala, gainerako autonomia erkidegoetan ezarritako ereduen azterketak ere aditzera ematen du gizarte zerbitzuen beste erronka handi bat dela, batez ere oinarrizko mailan, corpus teorikoa eta profesionalen gaitasun zientifiko eta teknikoa hobetzea. Gizarte esku-hartzearen oinarrizko alderdi batzuk (hala nola, gaitasun diagnostikoa, herritarren bizi kalitaterako jarduketa eta prestazio garrantzitsuen diseinua eta horien inpaktuen neurketa eta ebaluazioa) hobekuntza lerroak dira une unetan; horiek guztiek lehentasuna izan beharko lukete administrazioetan, hezkuntza erakundeetan eta organizazio profesionaletan.
3.8.2. Euskal Autonomia Erkidegoko udalen gizarte zerbitzuak estatuaren testuinguruan: aldeak, antzekotasunak eta ikas daitezkeen gauzak
Aztertutako autonomia erkidegoetako udalen gizarte zerbitzuen zailtasunei eta erronka komunei buruzko gogoetatik harago, egindako azterketaren interesa da EAEren kasuaren erlazioarekin dauden aldeak eta antzekotasunak identifikatzea eta, ahal den neurrian, ikaskuntzak ateratzea, Euskal Autonomia Erkidegoko udalen gizarte zerbitzuen antolakuntza hobetzen laguntzeko. Jarraian esanguratsuenak azaltzen dira.
Antzeko bi artapen maila, baina zeregin desberdinekin...
Aurreneko antzekotasuna, oinarrizkoena, aztertutako sistema guztien eraketari dagokio; izan ere, bi artapen maila ikusten dira: lehen eta bigarren maila. Izan ere, dagoeneko zehaztu dugu 80ko hamarkadatik Espainiako gizarte zerbitzuen antolakuntzaren ohiko ezaugarria dela sektorea bi mailatan egituratu izana. Aurreneko maila bat, “lehen arretakoa”, “komunitarioa”, “orokorra” edo “oinarrizkoa” iritzi izan zaiona eta, bigarren maila bat, “espezializatua” izan dena. Lehenengo maila zerbitzu zehaztugabeek edo orokorrek osatzen dute, lurraldean deszentralizaturik daudenek; zerbitzu horiek “osasun zentrokoen” gisako arreta eskaintzen dute (batik bat bulegoko kontsulta modura), bai eta etxez etxekoa eta, gutxiagotan, eremu publikokoa ere. Tokian tokiko titulartasuna dute, gehienetan udalena eta beste zenbaitetan aldundiena, eskualdeena edo mankomunitateena, eta oro har bat datoz plan itunduaren eremuarekin (Aguilar Hendrickson, 2014).
Dena dela, ez dira hain antzekoak lehen arretari ematen zaizkion eginkizunak, ez eta definizio maila, eskubide subjektibo gisa duten aintzatespena eta erakundeen egituran duten kokapena ere.
-Udalen gizarte zerbitzuen eginkizunei edo lehen arretari dagokienez, Euskal Autonomia Erkidegoa beste ereduetatik bereizten da alojamendu nahiz gau eta eguneko arreta zerbitzuak eskaintzen dituelako, gainerako autonomia erkidegoetan ezartzen diren zerbitzuen edo zereginen katalogotik harago. Horietan gizarte zerbitzuei dagozkien zerbitzuak edo prestazioak Euskal Autonomia Erkidegoan oinarrizko gizarte zerbitzuei emandakoak dira. Alabaina, Euskal Autonomia Erkidegoan zenbait kudeaketa lan ere ematen zaizkie (eskubide subjektibo gisa), hala nola adineko pertsonentzat eta bazterketa arriskuan daudenentzat eguneko arreta zerbitzuena, bazterketa arriskuan dauden pertsonentzat gaueko harrera zentroena eta ostatu modalitate batzuena ere (kolektibo jakin batzuei zuzendutako zaintzapeko apartamendua eta etxebizitza komunitarioa).
Egia esan, zerbitzu mota horiek toki administrazioei ematea ez da Euskal Autonomia Erkidegoan gertatzen den gauza bat −Katalunian udalei arreta espezializatuari dagozkion zenbait zerbitzu eman ahal zaizkie tamaina handiagoko udalei; Nafarroan udalek ere zerbitzu espezializatuak eman ditzakete udal mugartean, egokitzat jotzen badute; eta Galizian zerbitzu komunitario zehatzen figura dago−, baina Euskal Autonomia Erkidegoa da udalen gizarte zerbitzuen eta oinarrizko gizarte zerbitzuen arteko parekatzea argien hausten duen erkidegoa, lehen arreta nolabait “espezializatuz”.
-Euskal Autonomia Erkidegoaren eta gainerako autonomia erkidegoen arteko beste desberdintasun bat honakoa da: ostatu, gaueko harrera eta eguneko arretako zerbitzuek eskubide subjektiboaren izaera izatea (ez aukerakoa) Euskal Autonomia Erkidegoan. Gauzak horrela, gizarte zerbitzuen mapan jasota daude eta, hortaz, arau zehatzak bete behar dituzte, haien lurralde zabalkundeari dagokionez (nahiz eta arauok zorrotzak izan ez). Gainera, funtzio zehatza dute bigarren arretari dagokionez, alegia, intentsitate txikiko zerbitzuak edo prebentzio zerbitzuak eman behar dituzte arriskuan dauden kolektiboei edo arazo arinagoak dituztenei zuzenduta. Gainerako autonomia erkidegoetan lehen arreta “espezializatuko” zerbitzu horiek aukerakoagoak dira edota definizio ahulagoa dute bigarren mailakoekin alderatuz gero.
-Udalen gizarte zerbitzuen zereginari dagokionez, garrantzizkoa da aipatzea gainerako autonomia erkidegoetan (gaur egun Euskal Autonomia Erkidegoan gertatzen denaz bestaldera) diru sarrerak bermatzeko prestazioen kudeaketa dutela; horrek konplexutasun eta lan zama gehigarria gehitzen die zerbitzu hauei.
... eta eskumenen egiturak oso desberdinak izanik
Edozein kasutan ere, euskal ereduaren eta gainerako autonomietan ezarritakoaren arteko desberdintasun nagusia egitura instituzionalean dago: oro har lehen arreta ia kasu guztietan udalei ematen zaien arren, arreta espezializatua edo bigarren mailakoa oro har erkidegoaren administrazioaren eskumena izan ohi da Nafarroan, Galizian, Katalunian, Gaztela-Mantxan eta Gaztela eta Leonen. Aitzitik, Euskal Autonomia Erkidegoko administrazioak, gainerako autonomia erkidegoek bezala, planifikazio eta erregulazio eskumenak ditu, baina erantzukizuna, prestazioen eta bigarren mailako arretako zerbitzuen kudeaketari dagokionez, hiru foru aldundiei dagokie. Ondorioa da gainerako autonomia erkidegoetan sistema bikoitza dagoela eta horretan erkidegoaren administrazioak planifikatzen, arautzen eta ematen dituela zerbitzu espezializatuak (zentzu horretan lidergo garbia eta eztabaidaezina izanik), baina Euskal Autonomia Erkidegoan hiru maila instituzionalek parte hartzen dutela zuzenean eta horrek berekin dakarrela erakundeen arteko koordinazioa, beti arina izaten ez den koordinazioa, alegia.
Nolanahi ere, agerikoa den desberdintasun horretatik harago, nabarmentzekoa da zein den gainerako autonomia erkidegoetan diputazio probintzialek bere gain hartzen duten zeregina (zeren ikusitako funtzioen dibertsitateak eztabaida taldeetan izandako debatea irudika baitezake udalez gaindiko erakundeek lehen arretako zerbitzuak ematean betetzen duten zereginari buruz):
-Gaztela eta Leongo eredua da, nolabait, Araban dagoenarekin antzik handiena duena; izan ere, erkidego horretan diputazioek bere gain hartzen dute oinarrizko gizarte zerbitzuen prestazioa 20.000 biztanletik beherako udalerrietan (ikus 3.2.4).
-Galizian diputazioek zeregin hutsalagoa betetzen dute, baina, edozein kasutan ere, zeregin garrantzitsua betetzen dute ELZren finantziazioari, aholkularitza teknikoari eta 20.000 biztanletik beherako udalerrietan oinarrizko gizarte zerbitzuen prestazioari dagokienez.
-Katalunian, zehatzago Bartzelonan, diputazio probintzialak oso zeregin aktiboa betetzen du oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzazioari, zuzeneko arretako zenbait zerbitzuren prestazioari eta, bereziki, udaletako profesionalen aholkularitza teknikoari dagokienez. Zehaztu den bezala, Bartzelonako Diputazioak gizarte zerbitzuen arloan duen berezitasuna honakoan datza: erabiltzen dituen baliabideen bolumen handian (ia 25 milioi euro, I. kapitulua zenbatu gabe, eta 430 profesional) eta, batik bat, udalerriei ematen dien orientazioan, bereziki berrikuntzaren eta eskalako ekonomiaren ikuspegitik.
Sistemaren gobernantzaz denaz bezainbatean, oso berezia da Euskal Autonomia Erkidegoan gizarte zerbitzuen erakundearteko organo bat izatea. Organo horretan udalek parte hartzen dute eta udalei eta aldundiei betoa ezartzeko gaitasuna ematen zaie dekretuaren edukia onartzerakoan, hau da, zerbitzuen oinarrizko ezaugarriak eta horiek eskuratzeko baldintzak onartzerakoan.
Kofinantzazio orokorra udalen finantzazio erantzukizunaren aldean, Euskal Autonomia Erkidegoan
Funtsezko bigarren desberdintasunak men egiten dio Euskal Autonomia Erkidegoan eta aztertutako beste bost autonomia erkidegoetan udalen gizarte zerbitzuak finantzatzeko ezarritako ereduari: horietan guztietan udalez gaindiko erakundeek udalen gizarte zerbitzuen finantzazioari laguntzen diote erabilera zehatz baten araberako transferentzia finalisten bidez: Nafarroan, Foru Gobernuak, oinarrizko gizarte zerbitzuen nahitaezko programen kostuaren %50etik %80ra bitartean finantzatzen du; Katalunian %66 gutxienez, Gaztela-Mantxan %80tik %100era; Gaztela eta Leonen %65etik %100era bitartean, zerbitzuaren arabera.
Aitzitik, EAEko udalei gizarte zerbitzuak zuzkitzeko ematen zaien ardura handiagoa izan arren, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak teorikoki Euskal Autonomia Erkidegoari ezartzen dion ereduaren arabera, toki administrazioek beren funtsen bidez finantzatu beharko lituzke euren eskumeneko zerbitzu guztiak. Hala ere, egia da Euskal Autonomia Erkidegoan dekretuz ezarritako funts ekonomikoaren bidez udal zerbitzu batzuen kofinantzazio mekanismo bat ezarri dela. Kontuak kontu, gai honen inguruan, desberdintasunek oso garrantzitsuak izaten jarraitzen dute.
Edonola ere, gai honen inguruan bi ñabardura egin behar dira:
-Aztertutako araubide erkideko autonomia erkidegoetan –hau da, guztietan Nafarroan izan ezik–, erkidegoaren gobernuek finantzazio finalista bat jasotzen dute gobernu zentralaren aldetik, toki korporazioen gizarte zerbitzuen prestazioen plan itunduaren markoan, hain zuzen lehen arretako zerbitzuak finantzatzeko. Hala ere, ezin esan daiteke gobernu zentralaren finantzazioa erabakigarria denik zerbitzu horien gastua estali ahal izateko.
-EAEKo udalek jasotzen duten finantzazio orokorraren maila (finalista ez dena) araubide erkideko autonomia erkidegoetako udalek jasotzen dutena baino askoz handiagoa da eta, aldea txikiagoa den arren, Nafarroako udalek jasotzen dutena baino handiagoa da.
Arreta ratioen definizioa
Euskal Autonomia Erkidegoaren eta aztertutako autonomia erkidego batzuen artean dagoen beste desberdintasun bat honakoa da: oinarrizko gizarte zerbitzuen pertsonalari buruzko ratioen ezarpena (batez ere Galizian eta Nafarroan, baita, neurri txikiagoan izanagatik, Katalunian ere). Hori neurri batean erlazionatzen da udalez gaindiko erakundeek zerbitzu horien finantzazioan duten partaidetzarekin.
Zentzu horretan, Nafarroak zehatz arautzen du programa bakoitzean zerbitzuak eman behar dituzten profesionalen profila (gizarte lanaren profesionalak, gizarte hezkuntza, hezkuntza familiarra eta pertsonal administraria), bai eta gutxieneko zuzkidura ere, udalei dagozkien zuzkidurak tamainaren arabera bereiziz. Galiziak antzeko politika bati heldu dio, gizarte lanaren, gizarte hezkuntzaren, soziologiaren, psikologiaren eta beste goi titulazio batzuen profesionalen gutxieneko zuzkidura bat ezarriz; hori guztia udalerriaren tamainaren arabera bereizten da, bai eta ezarritako gizarte unitate ereduaren arabera ere (gizarte lanaren unitateak, lanaren eta gizarte hezkuntzaren unitateak eta gizarte esku-hartzearen diziplinarteko unitateak). Bestalde, Kataluniak momentuz gizarte arretako oinarrizko zerbitzuaren gutxieneko ratioak ezarri ditu (hiru gizarte langile eta bi hezitzaile 15.000 biztanleko), bai eta zentro irekiaren zerbitzuarenak ere.
Lurralde antolamendu laxoagoa
Udalen gizarte zerbitzuen lurralde antolamenduan daude aztertutako autonomia erkidegoen arteko desberdintasunik handienak:
-Nafarroan oinarrizko 44 gune (udalerri edo mankomunitate bat baino gehiago har dezaketenak) eta eremu (bost eta hamabi arteko oinarrizko gune hartzen dituztenak) ezartzen dira.
-Katalunian gizarte zerbitzuen oinarrizko arlotik abiatzen da (20.000 biztanleko populazioarekin) eta udalerrien tamaina kontuan hartzen da 20.000 biztanletik gorako udalen oinarrizko gizarte zerbitzuei buruzko eskumenak ematerakoan; biztanle gutxiagoko udalerrietan erantzukizuna eskualdeko kontzejuei ematen zaie. Edozein kasutan ere, aukeren eta kudeaketa moldeen dibertsitatea nabarmena da.
-Galiziak ere gunea ezartzen du gizarte zerbitzuen lurralde antolamenduaren oinarrizko elementu gisa, gune motak bereiziz (hirikoak, metropolikoak, landa eremuetakoak, etab.), eta horrek aldeak sorrarazten ditu oinarrizko gizarte zerbitzuen ratio profesionaletan. Hala ere, gogora ekarri beharra dago gizarte zerbitzuen lurralde antolamendua Galizian ia-ia guztiz bat datorrela udal antolamenduarekin; izan ere, minoritarioak eta borondatezkoak diren elkarte edo mankomunitateen kasuan izan ezik, udal bakoitzak ematen ditu gizarte zerbitzuak bere udal mugartearen barruan, eta horrek ez dauka erreferentzia komunik edo antzekotasunik osasun edo hezkuntza sistemaren lurralde antolamenduarekin.
-Gaztela eta Leoni dagokionez, gizarte ekintzako guneak eta haien elkarteak nahiz gizarte ekintzako eremuak bereizten dira.
-Azkenik, Gaztela-Mantxari dagokionez, udalerria gizarte zerbitzuak emateko oinarrizko lurralde unitate gisa onartuagatik ere, gizarte zerbitzuen manuzko mapa falta denez gero, udalerriek erkidegoaren gobernuak 2004an ezarritako gune eta eremuen arabera elkartzeko joera izaten dute.
Ikuspegi horretatik eta Euskal Autonomia Erkidegoaren ikusmoldea izanik, elementu interesgarri batzuk nabarmen daitezke:
-Kasurik gehienetan, agerikoa da udalerria gailentzen dela (administrazio erakunde gisa) eremuak eta guneak zehazteko; halaber, autonomia izan ohi du zerbitzuak emateko beste udalerri batzuekin elkartzeko orduan.
-Era berean, azpimarratzekoa da Galizian jarduketa unitate mota desberdinen artean egiten den bereizketa, betiere tokian tokiko errealitate demografiko eta sozio- ekonomikoak aintzat hartuz
-Garapen urria izanik ere, kontuan hartzekoa da Nafarroan ezarritako gizarte zerbitzuen zentroen figura; izan ere, aipatu den bezala, oinarrizko gizarte zerbitzuei laguntzeko zereginak betetzen ditu.
Nolanahi ere, Euskal Autonomia Erkidegoa aztertutako lurralde antolamenduko eskema gehienetatik bereizten da oinarrizko bi gaitan:
-Euskal Autonomia Erkidegoa komunitate bakarra da lehen arretako ekipamenduei hurbiltasun maila zehatza ezartzen diena (oinarrizko gizarte zerbitzuen unitateak alde batera utzita) eta gomendio gisa eta lurralde osoan gutxieneko zuzkidurak eta estaldurak zehazten dituena; horrek laguntzen du lurraldearen arteko nolabaiteko oreka bermatzera eta baliabideak erabiltzerakoan nolabaiteko hurbiltasun maila ziurtatzera.
-Gizarte zerbitzuen mapan ezarritako maila desberdinen mugaketa geografiko zehatza (sektoreak, eskualdeak eta eremuak) foru eta toki administrazioen esku geratzen da, eta horiei jarraibide orokor batzuk baino ez zaizkie ematen. Aztertutako autonomia erkidego gehienetan, aitzitik, udalez gaindiko lurralde eremuen mugaketa geografikoa zorrotzagoa izan ohi da.
-Aztertutako autonomia erkidego gehienek udalerrien tamaina kontuan hartu ohi dute eskumen zehatzak ematerakoan, estatuaren arautegian ezarritakoaren ildotik; aitzitik, Euskal Autonomia Erkidegoak ez du ia-ia bereizten udalerri handi, ertain edo txikien artean, betiere zentroei dagozkien lurralde eremuak zehazteko gomendatzen diren gidalerroetatik harago edo zenbait estaldura definitzeko ezarritako adierazle sintetikoetatik harago.
Administrazioaren arteko lankidetza formulen garapena
Aurreko orrialdeetan egindako azterketak agerian jartzen du, mankomunitateetatik harago, autonomia erkidego batzuetan administrazioaren arteko lankidetza formulak garatzeko joera izan dela eta horiek emaitza positiboak ekarri dituztela. Zentzu horretan, bi eredu desberdin bereizi behar dira, premia desberdinei erantzuna ematen dietenak: Galiziako Ongizate eta Berdintasun Partzuergoa eta Bartzelonako Gizarte Zerbitzuen Partzuergoa:
-Arestian aipatu bezala, Galiziako Berdintasun eta Ongizate Partzuergoa −Galiziako Xuntak eta Galiziako 314 udaletatik 272 udalek eta lau mankomunitatek osatutakoa− untsezkoa izan da gizarte zerbitzu publikoen eskaintzaren lurralde oreka hobetzeko, eta ahalbidetu du kalitatezko zerbitzuen prestazioa bermatzea behar adinako estaldura mailekin eta zenbait zerbitzuren eskuragarritasuna erraztea, hala nola haur eskolak, haurrak artatzeko guneak, adinekoak eta menpeko pertsonak artatzeko zentroak (eguneko zentroak, etxebizitza komunitarioak, egoitza etxeak eta mini-egoitzak), gizarteratzeko eskualdeko ekipoak, gazteei informazioa eta aholkularitza emateko zentroak eta hurbiltasuneko bestelako zerbitzuak, adibidez etxerako janaria. Hori guztia administrazioaren arteko lankidetza formula batean oinarritu da, borondatezko atxikimenduaren bidez. Hura erabiliz, udalek beren ekipamenduak lagatzen dituzte partzuergoak kudea ditzan, finantzazioaren %30 jartzeko konpromisoa hartuz; era berean, partzuergoak gainerako %70a jartzen du, administrazio autonomikotik jasotzen dituen finantzazio transferentzien kontura eta erabiltzaileen koordainketak sorrarazten dituen diru sarreren kontura.
-Bartzelonako Gizarte Zerbitzuen Partzuergoa, Bartzelonako Udalak eta Kataluniako Generalitateak osatutakoa, ekimen aitzindaria da lurralde berean administrazioaren maila desberdinen jarduketa saihesteko, betiere lankidetzaren eta erabaki partekatuen ikuspuntutik abiatuz. Helburua honakoa izan da: bikoiztasunak ekiditea, artatutako pertsonen premiak atzematea eta horiei aurre egitea eta ibilbideen alde egitea, bereziki oinarrizko arretaren eta arreta espezializatuaren artean. Garapen urria eta kontrajarria izan duen arren, partzuergoa aurrerapauso bat izan da gaur egun gizarte zerbitzuek mailen arabera duten banaketaren eragin negatiboak gainditzeko gai diren egituren garapenean; halaber, aurrerapauso bat izan da gobernantza eta koordinazio arazoei irtenbidea aurkitu nahian.
Koordinazio lanabesen garapena, gobernatzaren hobekuntza eta jakintzaren kudeaketa
Azkenik, azpimarratzekoak dira aztertutako autonomia erkidegoetan koordinazioa, gobernantza eta jakintzaren kudeaketa hobetzeko garatzen ari diren esperientzia zehatz batzuk. Ikuspuntu horretatik, oso interesgarriak dira honako hauek:
-Garapen urria izan duen arren, Nafarroako Foru Erkidegoko oinarrizko gizarte zerbitzuen Lehen Arreta Koordinatzeko Batzordea −gizarte zerbitzuen ardura duen sailaren sei ordezkarik (gaur egun Eskubide Sozialen Lehendakariodetza) eta oinarrizko gizarte zerbitzuen arloen zazpi ordezkarik osatua− aurrerapauso garrantzitsua izan da mekanismoak sortzeari dagokionez, lehen arretako zerbitzuak kudeatzeko lanean lidergo partekatua ahalbidetzeko, erregulaziotik harago.
-Zentzu berean, Galizian Gizarte Zerbitzu Komunitarioak Koordinatzeko Zerbitzua aipatu behar da; organo horren zeregin zehatza da gizarte zerbitzu horien koordinazio zehatza. Unitate horretatik oinarrizkoak eta zehatzak diren gizarte zerbitzu komunitarioetako profesionalei aholkularitza, orientazioa, informazioa, prestakuntza eta laguntza teknikoa ematen zaizkie, haien udalerrietan programak eta zerbitzuak garatzeko.
-Kataluniako programa kontratuen figura, oinarrizko gizarte zerbitzuen finantzazioari estu-estuki loturik egon arren, aurrerapauso bat da alde bakoitzaren zereginak eta edukiak argitzeko.
-Jakintzaren kudeaketari dagokionez, interes berezia dute zerbitzuak eta ekipoak ikuskatzeko, eratzeko eta ebaluatzeko jarduketek; horiek guztiak udalen gizarte zerbitzuen arteko konparazio zirkuluen bidez egiten dira. Bartzelonako Diputazioak bultzatuta, udalen gizarte zerbitzuen arteko konparazio zirkuluek udalerrien talde egonkorrak dira, gizarte zerbitzuak hobetzearen alde egin nahi dutenak haien jarduketa islatzen duten adierazleetatik eta haien jarduna oinarritzen duten truketik eta kontrastetik abiatuz. Arestian aipatu bezala, zirkulu horien lana honakoa da, besteak beste: udalen gizarte zerbitzuen adierazleei buruzko laburpen taula bat argitara ematea oinarrizko gizarte zerbitzuei, etxez etxeko laguntzari eta zentro irekiei dagokienez, ehun adierazle baino gehiago jasoz eta urtero-urtero eguneratuz, betiere zerbitzuen finantzazioari, erabiltzaileen asebetetze mailari, profesionalen hornikuntzari eta haien lan baldintzei, zerbitzuen estaldurari edota sarbide prozedurei dagokienez (itxarote zerrendan, elkarrizketak egiteko batez beste itxaron beharreko denbora tarteak, eta abar). Ekimen honen markoan urtero-urtero txosten bat argitaratzen da, jarraituko metodologia nahiz eskuratutako emaitza erantsiak –ez udalerri bakoitzaren arabera zehaztuak− jasotzen dituena, hobetu beharreko arloak adieraziz.
-Katalunian ere Hércules Gizarte Zerbitzuen Informazio Sistemaren garapenari egin behar zaio men –lanabesen artean toki erakundeen datuen erregistro bateratua jasotzen duena (RUDEL)–, bai eta Kataluniako gizarte zerbitzuen maparen izaerari ere, baliabideen lurralde zabalkundearen planifikaziora bideratuta egonagatik ere, zuzkiduren, pertsonalaren ratioen eta udalerri bakoitzean aurrera eramandako esku-hartzeen deskripzio zehatza egiten duena. Oinarrizko gizarte zerbitzuei dagokienez, mapak informazioa eskaintzen du –gizarte zerbitzuen oinarrizko gune bakoitzarentzat– profesionalen zuzkidurari buruz (langileak, gizarte langileak eta hezitzaileak), emandako ELZ orduak, artatutako problematikak, artatutako pertsonak eta unitateak, egonaldi mugatuko zerbitzuetan eskuragarri dauden plazak eta abar. Hori hobekuntza nabarmena da toki administrazioek gardentasunaren eta kontuen berri emateko ikuspegitik.
-Azkenik, Kataluniako oinarrizko gizarte zerbitzuen ereduak, berriki Generalitateak argitara emandakoak, interes handia dauka; izan ere, haren bidez gutxienekoak ezartzeko asmoa dago, toki administrazioek beren egoera ekar eta azter dezaten estandar zabal eta malguei baina, era berean, zehatzei dagokienez. Berrikus daitekeen eredu ireki gisa planteatzen den arren, testuak azaltzen du, behin onetsia izan eta gero, erregulazio prozesu baten oinarria eratu beharko litzatekeela, zerbitzuak emateko eta eskuratzeko irizpideei jarraituz, lantaldeak antolatuz eta informazio sistemaren ekipamenduak eta beharkizunak ezarriz.